Λίγες ημέρες μετά την κυκλοφορία του «Watersong», του νέου άλμπουμ της Σαβίνας Γιαννάτου, των Primavera en Salonico και της Τυνήσιας τραγουδίστριας Lamia Bedioui, η μουσικοκριτικός της «Guardian», Jude Rogers, το ανακήρυξε «Folk album του μήνα», δίνοντας πέντε αστέρια «στην υπέροχη Ελληνίδα τραγουδίστρια», όπως την αποκαλεί, «που τις τελευταίες πέντε δεκαετίες δεν έχει σταματήσει να εξελίσσεται» και που σε αυτήν τη δισκογραφική δουλειά υμνεί, μαζί με τους συνεργάτες της, το νερό: «Μας ταξιδεύουν, διασχίζοντας αιώνες και τόπους».
Η Σαβίνα, όταν αυτοσχεδιάζει φωνητικά, όταν ψιθυρίζει λόγια, όταν λαχανιάζει, όταν αναπνέει στη σκηνή, σου ανοίγει ένα μονοπάτι, έναν αισθητικό δρόμο, επιδρά μαγικά στον ακροατή. Δεν πρόκειται μόνο για μια μοναδική περίπτωση τραγουδίστριας αλλά και για μια ερευνήτρια του ανθρώπινου ήχου που απλόχερα φανερώνει τη δυνατότητα της ανθρώπινης φωνής με τρόπο τόσο συγκινητικό που σου φέρνει δάκρυα. Μαζί της δεν ανακαλύπτεις μόνο τραγούδια ξεχασμένα ή άγνωστα αλλά στοχάζεσαι για τις περιοχές των ήχων, τις συγγένειες των πολιτισμών και τις απρόσμενες συζεύξεις των μουσικών ειδών από την παραδοσιακή μουσική μέχρι τη σύγχρονη και την τζαζ.
Η Σαβίνα Γιαννάτου αποδεικνύει ότι η μουσική μπορεί πάντα να συνδέεται με την εποχή μας, να μας αιφνιδιάζει και να ερεθίζει τη φαντασία μας, ανακαλύπτοντας και φέρνοντας στο προσκήνιο παλιούς ηχητικούς θησαυρούς που μας τους επιστρέφει κάθε φορά, πηγαίνοντας ένα βήμα πιο πέρα από αυτό που συνηθίζουμε να λέμε «world music» με τόσους άλλους απρόσμενους τρόπους.
«Τα τραγούδια που λέμε έχουν συμβολική σχέση με το νερό: μιλούν για το αμίλητο νερό, το αθάνατο νερό, τα δάκρυα και οι σταγόνες της βροχής με πολλούς τρόπους μπαίνουν στο spiritual κομμάτι».
Τη συναντώ λίγες μέρες μετά την κυκλοφορία του άλμπουμ και πριν από τη συναυλία που θα δώσουν στο Δημοτικό Μουσικό Θέατρο «Μαρία Κάλλας» στις 24 Απριλίου με τους Primavera en Salonico και τη Lamia Bedioui, σε ένα πρόγραμμα με τίτλο «Τραγούδια της Μεσογείου» που περιλαμβάνει τραγούδια από την Ελλάδα, την Κύπρο, την Τουρκία, την Αλβανία, τον Λίβανο, το Ισραήλ, την Ισπανία, την Κορσική, τη Σαρδηνία, τη Νότια Ιταλία και τη Βόρειο Αφρική αλλά και τραγούδια από την πρόσφατη δισκογραφική τους δουλειά που κυκλοφορεί από την ECM σε παραγωγή Manfred Eicher.
Ai Giorkis
«Δεν το περίμενε κανείς μας, ούτε ο Manfred (σ.σ. ο Manfred Eicher, διευθυντής της ECM), γιατί με πήρε ενθουσιασμένος να μου το πει. Αν με ρωτήσεις, δεν ξέρω πώς δουλεύει αυτός ο μηχανισμός –ποιος ακούει, τι γράφει–, και είναι αλήθεια ότι ανεξάρτητα από το ότι ξέρεις τι έχεις κάνει, είναι μια επιβεβαίωση, και το χάρηκα πολύ. Επίσης, παίζει πολύ μεγάλο ρόλο για το κοινό, το βλέπουμε. Oπότε αντικειμενικά κινητοποιεί κι άλλους ανθρώπους, και μαζί τους κινητοποιείσαι κι εσύ.
Πρέπει να σου πω ότι αν και σε αυτόν τον δίσκο κάναμε αυτό που κάνουμε συνήθως –παίρνουμε τραγούδια από διάφορες χώρες, τα τραγουδάμε, τα διασκευάζουμε, τα χαιρόμαστε–, δεν καταλαβαίνω αν είναι καλύτερος από τον προηγούμενο. Από την άλλη, μπορεί να έχει κάτι που εγώ δεν το πιάνω γιατί είμαι πολύ μέσα σε αυτόν».
Η ιστορία αυτού του δίσκου ξεκίνησε το 2020, από το θέατρο της Μικρής Επιδαύρου. Ήταν ένα πρότζεκτ για το νερό, με τη φωνή της Σαβίνας και τα όργανα να πραγματοποιούν ένα ταξίδι του νερού, μια οδύσσεια γύρω και πέρα από τη Μεσόγειο.
«Ο πιο προσωπικός λόγος ήταν το τραγούδι του Άριελ από την “Τρικυμία” του Σαίξπηρ, το “Full fathom five”», μου λέει, «ένα τραγούδι του 17ου αιώνα του Ρόμπερτ Τζόνσον με υπέροχα λόγια (“Τα κόκαλά του γίνανε κοράλλια, τα μάτια του μαργαριτάρια”) και τη μεταμόρφωση μέσα στον βυθό ενός ανθρώπου που βρίσκεται εκεί. Έχει να κάνει με τον θάνατο. Τραγουδούσα αναγεννησιακά και μου είχε κολλήσει αυτό το κομμάτι, η σχέση μας με το νερό και τι σημαίνει. Διάβασα ένα βιβλίο του 1938 του Σάντορ Φερέντσι, αυτού του χαρισματικού ψυχαναλυτή, τη “Θάλασσα”, και με αυτό συνδέθηκα κατανοώντας με έναν καινούργιο τρόπο τη σχέση νερού και ζωής, τη νοσταλγία της επαφής με το νερό –μέσα σε αυτό υπήρχες, σε αυτό δημιουργήθηκες–, το ότι το σεξ είναι μια φαντασίωση της επιθυμίας σου να επιστρέψεις στο νερό.
Εγώ δεν είμαι επιστήμονας, όπως και αυτό δεν είναι μόνο επιστημονικό αλλά και ένα βαθιά ποιητικό βιβλίο που μιλάει για το ότι δεν μπορούμε να υπάρξουμε χωρίς το νερό. Τα τραγούδια που λέμε έχουν συμβολική σχέση με το νερό: μιλούν για το αμίλητο νερό, το αθάνατο νερό, τα δάκρυα και οι σταγόνες της βροχής με πολλούς τρόπους μπαίνουν στο spiritual κομμάτι. Για παράδειγμα, το “Wade in the water” λέει πώς το νερό σβήνει τα ίχνη των σκλάβων για να μη τους μυρίσουν τα σκυλιά. Αναφερόμαστε στο νερό ως στοιχείο ζωής και καταστροφής. Σκεφτήκαμε και την πολιτική διάσταση, τις ροές των ανθρώπων που διακινούνται μέσα από τις θάλασσες. Και αυτό το στοιχείο συνδέεται με τα τραγούδια μας, αλλά εκφράζεται με τρόπο πιο ποιητικό», εξηγεί η Σαβίνα.
Αυτό το ταξίδι του νερού στον δίσκο διασχίζει την Ελλάδα, την Κύπρο, τη Βόρεια Μακεδονία, την Ιταλία, την Ισπανία, φτάνει μέχρι την Ιρλανδία, την Αίγυπτο και την Αμερική – το τραγούδι από την Αίγυπτο, όπως και το αμερικανικό, αναφέρεται στον Μωυσή.
«Κινούμαστε στα “γνωστά” μας μέρη και πάντα με ενδιαφέρει όταν ανακαλύπτονται συσχετισμοί» – αναφέρεται στις κοινές αναζητήσεις με τους Primavera en Salonico. Έχοντας συνεργαστεί με συνθέτες όπως ο Μαρκόπουλος, ο Μαμαγκάκης, η Πλάτωνος και «όλη αυτή η παρέα του Τρίτου», όπως την αποκαλεί, γράφοντας ταυτόχρονα και τα δικά της τραγούδια, πάντα βρισκόταν σε ένα τοπίο έντεχνης ελληνικής μουσικής.
Με τους Primavera en Salonico συναντήθηκε το 1993, στην ιδιαίτερη πατρίδα τους, και η πρώτη τους δουλειά ήταν τα «Σεφαραδίτικα της Θεσσαλονίκης», που έκαναν για ελάχιστο κόσμο: «Ανέλπιστα άρχισε να παίζεται στα ραδιόφωνα, να αρέσει στον κόσμο. Ήταν τρομερή έκπληξη για όλους το ότι ανταποκρίθηκε το κοινό στα λαντίνο, σε αυτό το οικείο και ταυτόχρονα ξένο που είχε το άκουσμά τους‧ κάτι έκανε στον κόσμο και άρχισαν να μας καλούν στο εξωτερικό. Μετά βγήκαν τα “Τραγούδια της Μεσογείου”, το ένα έφερε το άλλο και τα πράγματα προχωρούσαν με μια σχετική ευκολία. Εμείς είμαστε σε αυτή την κατηγορία της world music, αν και παίζουμε τα κομμάτια διαφορετικά, και βάλαμε και ένα στοιχείο που δεν υπήρχε ούτε στην Ελλάδα ούτε αλλού, τη free jazz. Αυτοί οι αυτοσχεδιασμοί είναι πιο δύσκολοι, αλλά ο κόσμος αντιδρούσε θετικά σε αυτό το ηχητικό χάος ανάμεσα στα τραγούδια».
Με την έθνικ μουσική να βρίσκεται σε άνοδο εκείνη την εποχή, και μέχρι τα μέσα του 2000, αρχίζουν να ταξιδεύουν οργανωμένα, κάτι που κάνουν μέχρι και σήμερα, που το είδος δεν έχει πλέον την ίδια απήχηση. Ωστόσο, υπάρχει ένα πιστό κοινό που παρακολουθεί σταθερά και στην Ελλάδα τις εμφανίσεις τους –αν και μπορεί να είναι μικρό για μια ποπ τραγουδίστρια–, παρατηρεί η Σαβίνα, επισημαίνοντας ότι «σε αυτή την επαφή αισθάνεσαι ότι δίνεις πραγματικά κάτι σε αυτούς τους ανθρώπους. Επίσης, καταλαβαίνεις πόσο εκπλήσσονται οι νέοι άνθρωποι που μας ακούνε για πρώτη φορά και τελικά πόσο ενδιαφέρονται, πόσο τους αρέσει – αλλά πρέπει να σε μάθουν πρώτα. Ακόμα, μου κάνει εντύπωση πόσο ενδιαφέρονται οι νέοι άνθρωποι να ερευνήσουν τη φωνή τους τα καλοκαίρια που έρχονται στο Μουσικό Χωριό αλλά και πόση άνοδο έχουν σημειώσει τα παραδοσιακά τραγούδια».
Kalanta of the Theophany
Το «Watersong» είναι το πέμπτο άλμπουμ που βγάζουν με την ECM. Ο διευθυντής της, Manfred Eicher, τυχαία μπήκε στη ΛΥΡΑ –τότε έκανε τη διανομή των δίσκων της εταιρείας του–, όταν άκουγαν το master του «Terra Nostra», και ενδιαφέρθηκε αμέσως. Η Σαβίνα και οι Primavera έψαχναν να βρουν εταιρεία να τους εκπροσωπεί στο εξωτερικό για να μπορούν να εμφανίζονται σε πιο πολλά φεστιβάλ σε μια εποχή που η μουσική ήταν άλλος κόσμος και δεν υπήρχε καν το MySpace. Ο Manfred Eicher έβγαλε στην ECM τον δίσκο τους, ανοίγοντάς τους τότε πόρτες καινούργιες, και δεν τους εμπόδισε ποτέ να αυτοσχεδιάζουν και να κρατήσουν το ύφος τους. Άρχισαν να τους μαθαίνουν σε χώρους πιο ανοιχτούς, σε φεστιβάλ τζαζ και ελεύθερου αυτοσχεδιασμού,.
Παρά το γεγονός ότι έχει αλλάξει η διακίνηση της μουσικής αλλά και ο τρόπος που την ακούμε, έχουμε χάσει την αίσθηση της συνέχειας, την ικανότητα να συγκεντρωνόμαστε και να ακούμε έναν ολόκληρο δίσκο ως τον πλήρη κύκλο ενός έργου –ακόμα και τα τραγούδια με τη σειρά που τα έχει βάλει ένας καλλιτέχνης–, η Σαβίνα και οι Primavera έχουν καταφέρει να ζουν από τη μουσική. «Είμαστε τυχεροί, όλοι μας κάνουμε παράλληλα και κάτι σχετικό με την τέχνη μας, μαθήματα, συναυλίες, και το χαιρόμαστε. Αλλά, αν θες να ζήσεις από τη δουλειά σου, κάνεις πολλά live, κι αυτό είναι που μας κρατάει δεμένους εδώ και τρεις δεκαετίες. Συνεχίζουμε και ανεξάρτητα και μαζί, φέρνοντας κάθε φορά ο καθένας μας νέα στοιχεία και έχοντας αποδεχτεί ο ένας τον άλλο, τις ιδέες και τις ιδιαιτερότητές μας, αφού γνωριζόμαστε πια πολύ καλά και ξέρει ο ένας πώς κινείται ο άλλος, τις αδυναμίες του. Έχουμε γίνει ένα».
Όταν τη ρωτώ για τη φωνή της, μου λέει πως όταν ήταν παιδί και συμμετείχε στη χορωδία του σχολείου δεν είχε την «καλύτερη φωνή». «Η αλήθεια είναι πως είχα άποψη για το τι ήθελα να ακούω εγώ. Με μάγευαν κάποιες φωνές που ήταν κρύσταλλο, αλλά δεν μπορούσα να διανοηθώ ότι μπορώ να το κάνω κι εγώ – το ήθελα ωστόσο. Και επειδή ήξερα τι ήθελα, με το που πήρα στην εφηβεία μια κιθάρα έφτιαξα ένα τραγούδι. Οπότε, κάπως έτσι καλλιεργήθηκε η φωνή, είχα κάτι, μου άρεσε η άχνα. Αυτό είναι άποψη, και ό,τι έκανα είχε μια άποψη.
Βέβαια, όταν άρχισα να δουλεύω, κατάλαβα ότι, αν δεν κάνεις μαθήματα, δεν μπορείς να προχωρήσεις. Δεν έκανα πολλά χρόνια, αλλά από την αρχή έγινε ένα μεγάλο άλμα. Μετά προστέθηκαν καινούργια στοιχεία. Ούτε εγώ είχα αίσθηση του τι κάνω ακριβώς, ότι κάνω κάτι, μου το έλεγαν οι άλλοι. Παίζει ρόλο το πώς σε βλέπουν οι άλλοι που συναντάς και εκτιμάς, πώς σε ενθαρρύνουν και πόσο σε αποδέχονται. Αυτό που έκανα ήταν απολύτως συνειδητό και ήμουν τυχερή που συνθέτες σαν τη Λένα Πλάτωνος το είδαν. Όσο μεγαλώνω εκτιμώ όλο και περισσότερο τη φωνή μου ως μέσο έκφρασης, μου είναι πολύ χρήσιμη, ενώ παλιότερα δεν το καταλάβαινα, τη θεωρούσα κάπως δεδομένη‧ γι’ αυτό προσπαθώ να μην την ταλαιπωρώ».
Με τη Lamia Bedioui έχουν μια επίσης μακρά και εξαιρετική συνεργασία, από το 1997. «Μου αρέσει το ηχόχρωμα της φωνής της. Θυμάμαι ακόμα την εντύπωση που μου έκανε όταν γνωριστήκαμε και μου τραγούδησε εδώ, στο σπίτι, α καπέλα, το “Lamma bada yatathanna”, αυτό το πολύ γνωστό αραβικό τραγούδι. Έχουμε συνεργαστεί πολλές φορές και σε μερικές συναυλίες μας κοινές σε πολύ μικρούς χώρους η Lamia κυρίως τραγουδούσε τα τραγούδια της κι εγώ τραγουδούσα από κάτω και τα αποδομούσα. Επίσης, μου αρέσει πολύ να την ακούω να μιλάει αραβικά και στο “Watersong” έχει μια αφήγηση, ένα ωραίο κείμενο στα αραβικά – εγώ, κάτω από τη φωνή της, την ακολουθώ με ψιθύρους και ανάσες. Μου αρέσει πολύ αυτό το “κόλπο”, αυτό το παιχνίδι, είναι η σχέση μου με τη σύγχρονη μουσική. Θέλω να γίνομαι η σκιά της φωνής του άλλου και με αυτόν τον τρόπο να συνομιλώ μαζί του».
Wade in the Water / Allah Musau
Info
Ο δίσκος «Watersong» κυκλοφορεί από την ECM.
