Η πιο ακριβής περιγραφή της σύγχρονης διαδικτυακής παρουσίας που έχει διατυπωθεί ποτέ σημειώθηκε από έναν Καναδό καθηγητή μισό και πλέον αιώνα πριν.
«Όλοι έχουμε γίνει πορώδεις. Το φως και το μήνυμα μας διαπερνούν», είχε πει κατά τη διάρκεια μιας τηλεοπτικής εμφάνισής του. «Αυτή τη στιγμή, βρισκόμαστε στον αέρα, και στον αέρα δεν έχουμε φυσικό σώμα. Όταν είσαι στο τηλέφωνο, στο ραδιόφωνο ή στην τηλεόραση, δεν έχεις φυσικό σώμα… Είσαι ένα άυλο ον. Έχεις μια πολύ διαφορετική σχέση με τον κόσμο γύρω σου… Αυτό έχει πραγματικά στερήσει στους ανθρώπους την ταυτότητά τους». Αυτό ακριβώς είναι το συναίσθημα που νιώθεις όταν περνάς χρόνο στο TikTok ή στο X — και το είπε κάποιος που πέθανε το 1980.
Αν δεν είστε κάποιας ηλικίας ή μεταπτυχιακός φοιτητής, ίσως να μην έχετε ακούσει για τον θεωρητικό Μάρσαλ ΜακΛούαν, υπεύθυνο μεταξύ άλλων για διαχρονικούς αφορισμούς όπως «το μέσο είναι το μήνυμα» και «το παγκόσμιο χωριό», ο οποίος μας προειδοποίησε για την σημερινή ψηφιακή μας κάθοδο πολλές δεκαετίες πριν. Τον Μάρτιο του 1969, το εξώφυλλο του Playboy προανήγγειλε μια συνέντευξη με τον McLuhan, του οποίου η φήμη κατά τη διάρκεια της δεκαετίας του ’60 και του ’70 ήταν απίστευτη.
Ο Μακλούαν τα είχε πει όλα αυτά πριν από πάνω από 60 χρόνια. Αν και οι παρατηρήσεις του ήταν αληθινές για την ηλεκτρονική εποχή (την εποχή του), παραμένουν τρομακτικά ακριβείς για την ψηφιακή μας εποχή.
Τα περιοδικά Vogue, Esquire, Village Voice, New Yorker, Harper’s και Mademoiselle του αφιέρωναν εκτενή προφίλ. Οι New York Times δημοσίευσε πάνω από 30 άρθρα για τον McLuhan μόνο το 1967. Το NBC έδειξε ένα ντοκιμαντέρ για αυτόν και ήταν τακτικός καλεσμένος στην αμερικανική και καναδική τηλεόραση, ενώ είχε κάνει και μια χαρακτηριστική εμφάνιση στην ταινία «Νευρικός Εραστής» (“Annie Hall”) του Γούντι Άλεν. Μεταξύ των θαυμαστών του ήταν ο Άντι Γουόρχολ και ο Τζον Λένον. Επί της ουσίας όμως, κανείς δεν φαινόταν να παίρνει σοβαρά τις προειδοποιήσεις του για την τεχνολογία.
Στην εποχή του ΜακΛούαν, η επιβλαβής τεχνολογία ήταν η τηλεόραση, όμως ο ίδιος γνώριζε ότι η τηλεόραση θα αντικατασταθεί σύντομα από ένα άλλο, πολύ πιο περιεκτικό ή συμπεριληπτικό μέσο — αλλά οι προβλέψεις του για αυτό που θα ακολουθούσε (δηλαδή έναν παγκόσμιο δίκτυο πληροφορίας και αλληλεπίδρασης όπως το διαδίκτυο) αντιμετωπίστηκαν με σκεπτικισμό.
Ο ΜακΛούαν παρομοίαζε τα σύγχρονα δεινά μας με τον συχνά παρεξηγημένο μύθο του Νάρκισσου. Το νόημα του μύθου «δεν είναι ότι οι άνθρωποι έχουν την τάση να ερωτεύονται τη δική τους εικόνα, αλλά ότι ερωτεύονται προεκτάσεις του εαυτού τους, για τις οποίες είναι πεπεισμένοι ότι δεν είναι προεκτάσεις του εαυτού τους», με αποτέλεσμα «την ειδωλολατρία της τεχνολογίας, κάτι που συνεπάγεται ένα ψυχικό μούδιασμα».
Ο ΜακΛούαν πίστευε ότι οποιαδήποτε τεχνολογία χρησιμοποιούμε — στην εποχή του, το τηλέφωνο, τον τηλέγραφο, το ραδιόφωνο ή την τηλεόραση — μας περιχαρακώνει σε ένα συγκεκριμένο περιβάλλον μεταβάλλοντας τον τρόπο με τον οποίο επικοινωνούμε και τον τρόπο με τον οποίο σκεφτόμαστε. Και επειδή είμαστε βαθιά βυθισμένοι σ’ αυτά τα περιβάλλοντα, συχνά δεν συνειδητοποιούμε αυτές τις αλλαγές.
Κάπως έτσι νιώθει κανείς στις μέρες μας όταν περνά χρόνο στο διαδίκτυο. Ο Μακλούαν τα είχε πει όλα αυτά πριν από πάνω από 60 χρόνια. Αν και οι παρατηρήσεις του ήταν αληθινές για την ηλεκτρονική εποχή (την εποχή του), παραμένουν τρομακτικά ακριβείς για την ψηφιακή μας εποχή. Πάνω απ’ όλα, ήταν εξαιρετικά επιφυλακτικός απέναντι στην τεχνολογική ανάπτυξη χωρίς ηθική βάση. «Χωρίς σώμα», προειδοποιούσε, «ο άνθρωπος γίνεται βίαιος». Σε έναν ηλεκτρονικό κόσμο, οι άνθρωποι γίνονται «εξαϋλωμένα δεδομένα, ένα είδος ασώματου πνεύματος που συνυπάρχει και λειτουργεί ταυτόχρονα σε διάφορες τοποθεσίες».
Είχε επίσης προβλέψει το πώς τα προσωπικά μας δεδομένα θα συλλέγονταν και θα πωλούνταν — και πιθανώς θα χρησιμοποιούνταν εναντίον μας. Η ανεξέλεγκτη τεχνολογία παρουσιαζόταν ως μια «τεράστια απειλή» που θα αφαιρούσε όλη την ιδιωτικότητά μας, αλλά ο ΜακΛούαν ήταν ρεαλιστής: ήξερε ότι δεν μπορούμε να σταματήσουμε την τεχνολογική καινοτομία. Για αυτόν τον λόγο, ζητούσε την επιστροφή στην πραγματική ανθρώπινη κοινότητα αντί για την ψευδαίσθηση των εικονικών συνδέσεων.
Με στοιχεία από Slate
