«Τα Αρχαία Ελληνικά είναι η γλώσσα του μέλλοντος»: Η Ευγενία Μανωλίδου μιλά αποκλειστικά στο ΕΡΤΝews

Με αφορμή τα θερινά προγράμματα της Ελληνικής Αγωγής, η Συνθέτρια κλασικής μουσικής, Διευθύντρια ορχήστρας, Συγγραφέας και Διευθύντρια της Ελληνικής Αγωγής Ευγενία Μανωλίδου φιλοξενήθηκε στο EΡΤΝews, συνομίλησε με την Ελένη Καραλή και εξήγησε γιατί θεωρεί πως τα Αρχαία Ελληνικά είναι η γλώσσα του μέλλοντος και πως το όραμά της είναι να κάνει όλα τα παιδιά να τα αγαπήσουν.

1. Κυρία Μανωλίδου κάνετε προσπάθεια να καλλιεργήσετε εκ νέου την αγάπη για τα αρχαία ελληνικά στις νέες γενιές και να προβάλλετε τη γλώσσα και τον ελληνικό πολιτισμό ως γέφυρα μεταξύ του παρελθόντος και του παρόντος. Πείτε μας τις ενέργειες που κάνετε προς αυτή την κατεύθυνση.

Ε.Μ.: Πράγματι, από το 2017, όταν ανέλαβα τη διεύθυνση της σχολής Αρχαίων Ελληνικών Ελληνική Αγωγή, εγώ και οι συνεργάτες μου καταβάλλουμε μια συστηματική και πολυδιάστατη προσπάθεια να αποδείξουμε ότι η εκμάθηση της Αρχαίας Ελληνικής γλώσσας είναι εφικτή για τους σύγχρονους Έλληνες, αλλά και ευχάριστη, αρκεί να γίνει με τον σωστό παιδαγωγικό τρόπο. Δεν αναφερόμαστε στη διδασκαλία υψηλής φιλολογικής εξειδίκευσης με κείμενα του Πλάτωνος ή του Αριστοτέλους, αλλά σε ένα λειτουργικό, μεσαίο επίπεδο κατανόησης και χρήσης της γλώσσας: κείμενα όπως του Λουκιανού, του Απολλοδώρου, αποσπάσματα της Καινής Διαθήκης και των Ευαγγελίων είναι πολύ εύκολο για όλους μας να τα κατανοούμε από το πρωτότυπο χωρίς καμία απολύτως εξήγηση, σε πολύ σύντομο χρονικό διάστημα.

Τα Αρχαία Ελληνικά αποτελούν ένα δυναμικό σύστημα έκφρασης που μπορεί σήμερα, περισσότερο από ποτέ, να ενεργοποιήσει τη σκέψη, να καλλιεργήσει το ήθος και να εμβαθύνει την κατανόηση του κόσμου. Με βάση τις αρχές της σύγχρονης διδασκαλίας των γλωσσών έχουμε αναπτύξει στην Ελληνική Αγωγή προγράμματα που στηρίζονται στην ενεργή συμμετοχή του μαθητή: διαδραστική αφήγηση, θεατρικά δρώμενα, τραγούδι, παιχνίδι, καθημερινοί διάλογοι στα Αρχαία Ελληνικά. Έτσι, μαθαίνουμε να «ζούμε» μέσα στη γλώσσα, όπως ακριβώς συμβαίνει στην εκμάθηση μιας φυσικής, μητρικής γλώσσας. Αυτή η προσέγγιση βασίζεται στις αρχές της βιωματικής και επικοινωνιακής μάθησης, που ήδη εφαρμόζονται επιτυχώς σε πολλά ευρωπαϊκά μοντέλα κλασικής παιδείας – με τα οποία διατηρούμε πλέον σταθερές συνεργασίες (Ιταλία, Ισπανία, Ηνωμένο Βασίλειο, Η.Π.Α.).

Παράλληλα, συνεργαζόμαστε με την διεθνή εταιρεία πιστοποιήσεων PeopleCert στην προώθηση της παγκόσμιας πιστοποίησης των Αρχαίων Ελληνικών – έχουν ήδη δημιουργηθεί τα πρώτα τέσσερα επίπεδα Α1, Α2, Β1 και Β2 – ενώ οργανώνουμε σεμινάρια επιμόρφωσης εκπαιδευτικών, εκδίδουμε παιδαγωγικά εγχειρίδια, και ενισχύουμε τη συνεργασία μας με σχολεία και πανεπιστημιακούς φορείς στην Ελλάδα και το εξωτερικό.

Για μένα, η μεγαλύτερη επιτυχία είναι όταν βλέπω τους μαθητές μας να παίζουν, να τραγουδούν και να συζητούν στα Αρχαία Ελληνικά, να μιλούν με αγάπη και ενθουσιασμό για τη γλώσσα και τον πολιτισμό μας. Όταν τα Αρχαία Ελληνικά παύουν να είναι «μάθημα» και μετατρέπονται σε έναν φυσικό τρόπο σκέψης και έκφρασης. Οι γονείς και οι δάσκαλοι στα σχολεία τους συχνά μάς μεταφέρουν ότι διαπιστώνουν αισθητή αλλαγή στην καθημερινότητα των παιδιών: μεγαλύτερη συγκέντρωση, καλύτερη γλωσσική έκφραση, ενισχυμένη αυτοπεποίθηση, αγάπη για τη μελέτη, ακόμα και βελτίωση στη χρήση της νέας ελληνικής.

2. Από το 2016 έχετε αφιερώσει την καριέρα σας στην προώθηση των Αρχαίων Ελληνικών με ιδιαίτερη έμφαση στις νεαρές ηλικίες. Είστε Διευθύντρια της Ελληνικής Αγωγής ενός πρωτοποριακού εκπαιδευτικού οργανισμού που ιδρύθηκε το 1994. Τι σημαίνει η Ελληνική Αγωγή για εσάς;

Ε.Μ.: Η Ελληνική Αγωγή αποτελεί για μένα έναν χώρο παιδείας με αποστολή βαθιά πολιτισμική και παιδαγωγική. Είναι σημείο αναφοράς, όπου η αρχαία ελληνική γλώσσα και ο πολιτισμός προσεγγίζονται ως ζωντανή δύναμη δημιουργίας, καλλιέργειας και νοητικής συγκρότησης. Από τη στιγμή που ανέλαβα τη Διεύθυνσή της, εργάζομαι μαζί με τους συνεργάτες μου με στόχο τη δημιουργία μιας μεθόδου διδασκαλίας που συνδυάζει την επιστημονική τεκμηρίωση με τη βιωματική μάθηση, την παιδαγωγική φαντασία με τη συνέπεια. Η Ελληνική Αγωγή είναι το περιβάλλον όπου η παιδεία γίνεται βίωμα και η γνώση αποκτά συναισθηματικό βάθος. Τα παιδιά συμμετέχουν ενεργά, αισθάνονται ότι η γλώσσα και ο πολιτισμός των προγόνων τους ανήκουν και τα εκφράζουν. Η σχέση τους με το αρχαίο κληροδότημα δεν χτίζεται με απόσταση, αλλά με εγγύτητα, συμμετοχή και χαρά.

3. Ποια είναι η φιλοσοφία της Ελληνικής Αγωγής; Αναμένατε τόσο μεγάλη ανταπόκριση και ενδιαφέρον από τα παιδιά, από τους νέους για αρχαία ελληνικά; Ποια είναι τα οφέλη που αποκομίζει ένα παιδί από την εκμάθηση των αρχαίων ελληνικών;

Ε.Μ.: Η φιλοσοφία μας στηρίζεται στην ενεργό, βιωματική διδασκαλία: παίζοντες μανθάνομεν. Δεν είναι μια θεωρητική προσέγγιση, αλλά μια παιδαγωγική στάση που σέβεται την ψυχοσύνθεση του παιδιού. Στόχος μας είναι να ενεργοποιήσουμε τη φαντασία, το συναίσθημα και την κριτική σκέψη του μαθητή, για να κατακτήσει τη γλώσσα ως δικό του εργαλείο.

Πραγματικά, δε περίμενα στην αρχή τόσο μεγάλη ανταπόκριση. Όμως όταν βλέπεις παιδιά να παίζουν ανταλλάσσοντας διαλόγους στα Αρχαία Ελληνικά, να τραγουδούν Ομηρικούς στίχους ή να υποδύονται ήρωες χρησιμοποιώντας λέξεις και φράσεις 2.500 ετών, καταλαβαίνεις πως κάτι έχεις κάνει σωστά. Τα οφέλη είναι πολλαπλά: γλωσσικά, γνωστικά, πολιτισμικά. Τα παιδιά  καλλιεργούν τον τρόπο σκέψης, την ευαισθησία στον λόγο, την επίγνωση της ιστορικής τους ταυτότητας και κυρίως, την αποκτούν μία πρώτη επαφή με έννοιες όπως η αρετή, η ευθύνη, η ελευθερία, η αυτογνωσία. Αξίες και ιδανικά που κατέστησαν τον Ελληνικό Πολιτισμό αθάνατο στους αιώνες και που ακόμη φέρουμε μέσα μας ως στοιχεία της ταυτότητάς μας.

4. Υπάρχει κάτι που σας έχει κάνει εντύπωση στην πορεία των ετών που θέλετε να μοιραστείτε μαζί μας;

Ε.Μ.: Αυτό που εξακολουθεί να με εντυπωσιάζει, ακόμη και μετά από τόσα χρόνια, είναι η αντίδραση των γονέων. Συχνά μας λένε πόσο διαφορετικά βλέπουν τα παιδιά τους μετά από λίγες μόνο εβδομάδες συμμετοχής στα προγράμματά μας, γονείς που στην αρχή παραδέχονταν ότι δίσταζαν να έρθουν. Παρατηρούν με έκπληξη, ότι τα παιδιά αρχίζουν να χρησιμοποιούν σωστά λέξεις που παλαιότερα τους φαίνονταν ακατανόητες, ότι θέτουν ερωτήματα για έννοιες, πρόσωπα και αξίες που άλλοτε προσπερνούσαν αδιάφορα, ότι δείχνουν φιλομάθεια και έναν εσωτερικό ενθουσιασμό για τη γνώση που τους αλλάζει την καθημερινότητα. Για εμάς αυτό είναι η πιο αυθεντική επιβεβαίωση πως τα Αρχαία Ελληνικά, όταν διδάσκονται με βιωματικό και δημιουργικό τρόπο και ειδικά σε μικρή ηλικία, είναι εργαλείο ανάπτυξης σκέψης, λόγου και χαρακτήρα.

5. Σημειώνουν αξιοσημείωτη επιτυχία οι καλοκαιρινές δράσεις της Ελληνικής Αγωγής. Θέλετε να τις παρουσιάσετε στους αναγνώστες μας;

Ε.Μ.: Το θερινό εκπαιδευτικό πρόγραμμα της «Ελληνικής Αγωγής» έχει εξελιχθεί τα τελευταία χρόνια σε έναν θεσμό που τα παιδιά περιμένουν με ανυπομονησία. Πρόκειται για ένα πρόγραμμα που συνδυάζει τη γνώση με το παιχνίδι, την ιστορία με τη δημιουργικότητα και τη γλώσσα με τη χαρά της ανακάλυψης.

Για πέντε εβδομάδες μετά το κλείσιμο των σχολείων, κάθε ημέρα επισκεπτόμαστε έναν διαφορετικό αρχαιολογικό ή ιστορικό χώρο  – όπως η Αρχαία Αγορά, ο Κεραμεικός, η Πνύκα,  ο Ναός του Αγ. Δημητρίου Λουμπαρδιάρη – και μαθαίνουμε την ιστορία του επιτόπου, με τρόπο βιωματικό, ώστε τα παιδιά να συνδέσουν άμεσα τη γνώση με την εμπειρία. Με αυτόν τον τρόπο τα παιδιά μαθαίνουν την ιστορία και δεν την ξεχνούν ποτέ.

Στον χώρο της σχολής και κατά τη διάρκεια των επισκέψεων, τα παιδιά μαθαίνουν Αρχαία Ελληνικά μέσα από θεατρικά δρώμενα, αναλαμβάνουν ρόλους από την ελληνική μυθολογία και ιστορία, τραγουδούν, δημιουργούν και – το κυριότερο – διαμορφώνουν προσωπική σχέση με τη γλώσσα και τον πολιτισμό μας. Είναι μία μορφή εμβύθισης που, πέρα από τη γνώση, ενισχύει την αυτοπεποίθηση, τη συνεργατικότητα και το αίσθημα ταυτότητας. Αυτή η σύνδεση με τις ρίζες μας είναι και ο λόγος που το πρόγραμμά μας σημειώνει τόσο θερμή αποδοχή, όχι μόνο από παιδιά και γονείς στην Ελλάδα, αλλά και από την Ομογένεια. Δεν είναι λίγα τα παιδιά Ελλήνων που μας επισκέπτονται από το εξωτερικό κάθε χρόνο και χαιρόμαστε πάρα πολύ για αυτό!

6. Η επιτυχία της Ελληνικής Αγωγής έχει περάσει τα σύνορα της Ελλάδας. Τα σχολεία της Ομογένειας έχουν αγκαλιάσει την Ελληνική Αγωγή. Προωθείτε τον πολιτισμό μας εκτός συνόρων. Μπορεί να πει κανείς πως είστε «Πρέσβειρα του Ελληνικού πολιτισμού». Αποτελεί αυτό για εσάς μεγάλη ευθύνη;

Ε.Μ.: Σας ευχαριστώ πολύ για την τιμητική προσφώνηση, αλλά πραγματικά δεν νιώθω έτσι. Επιτελώ ένα έργο με συνέπεια και αγάπη, μαζί με μια εξαιρετική ομάδα ανθρώπων που μοιράζονται το ίδιο όραμα. Δεν προσπαθούμε να «εκπροσωπήσουμε» τον πολιτισμό μας, αλλά να τον ζήσουμε και να τον απολαύσουμε όσο περισσότερο μπορούμε, να τον μεταδώσουμε και να τον κρατήσουμε ζωντανό μέσα από τη γλώσσα, την παιδεία, τις αξίες που αυτός φέρει. Όταν βλέπεις παιδιά Ελλήνων, ή Φιλελλήνων να τραγουδούν και να μιλούν στα Αρχαία Ελληνικά, αισθάνομαι συγκίνηση, ελπίδα και αισιοδοξία.

Η εμπειρία μας όλα αυτά τα χρόνια, τόσο στην Ελλάδα όσο και στο εξωτερικό, δείχνει ότι υπάρχει πραγματικό ενδιαφέρον για την ελληνική γλώσσα και τον πολιτισμό μας συχνά, μάλιστα, μεγαλύτερο από αυτό που παρατηρούμε εντός της χώρας. Αυτό από μόνο του λέει πολλά. Πιστεύω ότι η ελληνική πολιτεία θα πρέπει να επανεξετάσει με μεγαλύτερη προσοχή το ζήτημα της γλώσσας: πώς τη διδάσκουμε, πώς τη μεταδίδουμε, πώς την προστατεύουμε διότι, ειδικά η ελληνική γλώσσα, είναι πολιτιστικό αγαθό,  φορέας σκέψης, ταυτότητας και πολιτισμικής συνέχειας. Και όταν ατονεί η σχέση μας με τη γλώσσα, κινδυνεύει να ατονήσει και η σχέση μας με τον ίδιο μας τον εαυτό.

7. Ποιο είναι το μυστικό επιτυχίας της Ελληνικής Αγωγής;

Ε.Μ.: Το «μυστικό» της επιτυχίας της Ελληνικής Αγωγής, αν μπορούμε να το πούμε έτσι, βρίσκεται στη βαθιά πίστη ότι η αρχαία ελληνική γλώσσα και παιδεία μπορούν και πρέπει να έχουν ενεργή παρουσία στη ζωή των παιδιών σήμερα. Στην Ελληνική Αγωγή αντιμετωπίζουμε τα Αρχαία Ελληνικά ως ένα υπέροχο παιχνίδι γνώσης και εμπειριών και όχι ως ένα βαρετό μάθημα. Δημιουργούμε πρωτότυπα προγράμματα που στηρίζονται στη χαρά της μάθησης: στο παιχνίδι, στο θέατρο, στη μουσική, στον διάλογο, στη δημιουργία και με τη βοήθεια των αξιόλογων και έμπειρων συνεργατών μας καλλιεργούμε τα παιδιά στον υπέροχο κόσμο της γνώσης, της παιδείας και της αυτογνωσίας.

Η μέθοδός μας καλλιεργεί τον τρόπο σκέψης, την κριτική ικανότητα, την αυτοπεποίθηση και την πολιτισμική ταυτότητα των παιδιών. Και όλα αυτά με συνέπεια, επιστημονική τεκμηρίωση, και διαρκή εξέλιξη μέσα από μελέτη, συνεργασίες με πανεπιστήμια και διεθνείς οργανισμούς, και φυσικά, μέσα από τη σταθερή παρουσία των ίδιων των παιδιών που μας εμπνέουν καθημερινά.

8. Τι είναι αυτό που προκαλεί τόσο μεγάλο ενδιαφέρον για τη γλώσσα των προγόνων μας; Είναι τα Αρχαία Ελληνικά η γλώσσα του μέλλοντος;

Πράγματι! Μου αρέσει να χρησιμοποιώ συχνά αυτή τη φράση: «Τα Αρχαία Ελληνικά είναι η γλώσσα του μέλλοντος». Και δεν το λέω ως ρητορικό σχήμα, αλλά με απόλυτη σιγουριά. Ζούμε σε έναν κόσμο που αναζητά νόημα, ρίζες, σαφήνεια στην έκφραση, ακρίβεια στη σκέψη. Η γλώσσα μας προσφέρει ακριβώς αυτά: είναι μια γλώσσα που ερμηνεύει τον κόσμο, τον φωτίζει εκ των έσω και τον μεταδίδει με απόλυτη ακρίβεια εδώ και χιλιάδες χρόνια!

Το ενδιαφέρον που βλέπουμε να αναζωπυρώνεται, όχι μόνο στην Ελλάδα αλλά και στο εξωτερικό, δεν είναι τυχαίο. Σε μια εποχή όπου η τεχνολογία εξελίσσεται ραγδαία, το ανθρώπινο πνεύμα αναζητά σταθερά σημεία αναφοράς. Και η αρχαία ελληνική γλώσσα, με τον πλούτο της, τη δομή της, τις φιλοσοφικές της προεκτάσεις, γίνεται γέφυρα ανάμεσα στο παρελθόν και σε ένα πιο ουσιαστικό, πιο συνειδητοποιημένο μέλλον.

9. Από πολύ μικρή ηλικία δείξατε την αγάπη σας για τη μουσική κάνοντας μαθήματα πιάνου. Μαθητεύσατε στη Νέα Υόρκη δίπλα στα μεγαλύτερα ονόματα του χώρου. Έχετε συνθέσει «Δυο Πολιτισμοί, Ένα Πνεύμα» στο πλαίσιο των Ολυμπιακών Αγώνων του Πεκίνου. Έχετε συνθέσει μουσική για ντοκιμαντέρ, έχετε διευθύνει Ορχήστρες στα μεγαλύτερα θέατρα. Το κεφάλαιο μουσική έχει κλείσει για εσάς ή κατά μια έννοια το ενσωματώνετε στις δράσεις της Ελληνικής Αγωγής;

Γεννήθηκα μουσικός. Ήταν το μοναδικό αντικείμενο που με προσέλκυε πραγματικά, υπήρχε πάντα στη ζωή μου και δεν μπορώ να φανταστώ τον εαυτό μου χωρίς αυτήν. Σήμερα, στην Ελληνική Αγωγή, διοχετεύω καθημερινά αυτή τη δημιουργικότητα μέσω της τέχνης, σε ένα νέο πλαίσιο: ως παιδαγωγικό εργαλείο. Συνδυάζω τις μουσικές μου γνώσεις με την εκπαιδευτική πράξη, μεταφέροντας στην τάξη αρχές όπως η σύνθεση, ο ρυθμικός λόγος, η θεατρικότητα, η ένταση και η σιωπή — και κυρίως, η πειθαρχία. Όλα όσα διδάσκει η μουσική βρίσκουν εφαρμογή στον τρόπο με τον οποίο μεταδίδουμε τη γλώσσα και τον πολιτισμό.

Εξάλλου, στην αρχαιότητα δεν υπήρχε διαχωρισμός μεταξύ τέχνης και παιδείας. Η μουσική αγωγή αποτελούσε ακρογωνιαίο λίθο της εκπαίδευσης· το μέλος, ο ρυθμός, ο λόγος και η μελωδία ήταν βασικά εργαλεία για τη διαμόρφωση του χαρακτήρα. Ο Πλάτων και ο Αριστοτέλης δεν θεωρούσαν τη μουσική πολυτέλεια, αλλά αναγκαιότητα για την ηθική και πνευματική καλλιέργεια του ανθρώπου. Με αυτή τη φιλοσοφία προσεγγίζουμε κι εμείς την εκπαιδευτική διαδικασία: ως καλλιέργεια ψυχής μέσα από την εμπειρία, την τέχνη και τη γλώσσα.

Όραμά μας είναι να κάνουμε όλα τα παιδιά να αγαπήσουν τα Αρχαία Ελληνικά. Πώς μπορεί κανείς να αγαπήσει χωρίς την ομορφιά της τέχνης;

Συνέντευξη – ρεπορτάζ: Ελένη Καραλή