Καθώς το Βερολίνο επανεξετάζει την αμφιλεγόμενη πολιτική του για τον κοσμικό χαρακτήρα, η Ευρώπη συνεχίζει να συζητά τα όρια της θρησκευτικής έκφρασης στη δημόσια ζωή. Στην καρδιά της πρωτεύουσας της Γερμανίας, έχει αναζωπυρωθεί μια έντονη πολιτική συζήτηση σχετικά με τα όρια της θρησκευτικής ελευθερίας στη δημόσια σφαίρα.
Η κοινοβουλευτική ομάδα των Πρασίνων στο Bundestag υπέβαλε πρόταση για την κατάργηση του Νόμου Ουδετερότητας του Βερολίνου («Neutralitätsgesetz»), ενός νόμου που απαγορεύει στους δημόσιους υπαλλήλους — συμπεριλαμβανομένων των εκπαιδευτικών, των αστυνομικών και του δικαστικού προσωπικού — να φορούν εμφανή θρησκευτικά σύμβολα κατά την εργασία τους.
Η πρόταση έβαλε το Βερολίνο στο επίκεντρο μιας ευρύτερης ευρωπαϊκής συζήτησης για τη διασταύρωση του κοσμικού χαρακτήρα, της θρησκευτικής ελευθερίας και της ουδετερότητας στο χώρο εργασίας.
Σε ολόκληρη την ήπειρο, διαφορετικές νομικές και πολιτισμικές προσεγγίσεις αναδεικνύουν την απουσία συναίνεσης ως προς το αν τα θρησκευτικά σύμβολα, κυρίως τα ισλαμικά μαντίλια και πέπλα, θα πρέπει να επιτρέπονται σε κρατικούς θεσμούς.
Σε μια διχασμένη Ευρώπη, οι εθνικές ταυτότητες, οι ιστορικές εμπειρίες και οι πολιτικές προτεραιότητες επηρεάζουν βαθιά το πώς οι κοινωνίες ανταποκρίνονται στη θρησκευτική έκφραση στη δημόσια ζωή.
Από τις καθολικές απαγορεύσεις στο Βέλγιο και τη Γαλλία μέχρι πιο επιτρεπτικές στάσεις στη Σουηδία και την Ισπανία, η διαχείριση του ζητήματος στην ήπειρο παραμένει ένα παράδειγμα αντιθέσεων.
Εκεί όπου ορισμένα έθνη στοχεύουν στην ουδετερότητα, άλλα δίνουν προτεραιότητα στη συμπερίληψη — και πολλά δυσκολεύονται να βρουν μια ισορροπία ανάμεσα στα δύο.
Ισπανία: Νομική σιωπή, τοπική διακριτικότητα
Η Ισπανία δεν διαθέτει εθνική νομοθεσία για το ζήτημα, αφήνοντας τις αποφάσεις στη διακριτική ευχέρεια των σχολείων και των ιδρυμάτων.
Το 2013, το Ανώτατο Δικαστήριο στήριξε την απόφαση ενός λυκείου της Μαδρίτης να αποκλείσει μια μαθήτρια που φορούσε χιτζάμπ, δημιουργώντας προηγούμενο αλλά όχι πρότυπο.
Ενώ οι ισλαμικές οργανώσεις έχουν τονίσει ότι το Ισπανικό Σύνταγμα και μια συμφωνία συνεργασίας του 1992 προστατεύουν το δικαίωμα να φορά κανείς θρησκευτική ενδυμασία, το Υπουργείο Παιδείας δεν έχει δώσει εθνικές οδηγίες, υποστηρίζοντας ότι τέτοιες περιπτώσεις είναι σπάνιες και μπορούν να αντιμετωπιστούν σε τοπικό επίπεδο.
Γαλλία: Ο κοσμικός χαρακτήρας ως κρατικό δόγμα
Η Γαλλία εφαρμόζει μία από τις πιο αυστηρές ερμηνείες του κοσμικού χαρακτήρα στην ήπειρο. Όλοι οι εργαζόμενοι στο δημόσιο τομέα, από δημόσιους υπαλλήλους έως ασκούμενους, πρέπει να απέχουν από την έκφραση θρησκευτικών, φιλοσοφικών ή πολιτικών πεποιθήσεων με οποιονδήποτε εμφανή τρόπο.
Αυτή η αυστηρή ουδετερότητα δεν είναι απλώς πολιτική, αλλά θεμέλιο της Γαλλικής Δημοκρατίας, σχεδιασμένη για να διατηρεί μια αμερόληπτη δημόσια σφαίρα.
Βέλγιο: Ασφάλεια και συνοχή έναντι ορατότητας
Το Βέλγιο έχει εφαρμόσει μερικά από τα αυστηρότερα μέτρα στην Ευρώπη όσον αφορά την κάλυψη του προσώπου. Το 2011 έγινε η δεύτερη χώρα μετά τη Γαλλία που απαγόρευσε την κάλυψη ολόκληρου του προσώπου σε δημόσιους χώρους, δικαιολογώντας την κίνηση με βάση τη δημόσια ασφάλεια και την κοινωνική ενσωμάτωση.
Παρόλο που μόνο ένας μικρός αριθμός γυναικών στο Βέλγιο φορά νικάμπ ή μπούρκα, το Ευρωπαϊκό Δικαστήριο Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων επικύρωσε την απαγόρευση το 2017, κρίνοντας ότι ευθυγραμμίζεται με ευρύτερες αρχές ισότητας των φύλων και δημόσιας τάξης.
Πορτογαλία: Νομική ουδετερότητα, επιλεκτική εφαρμογή
Η Πορτογαλία δεν απαγορεύει ρητά τα θρησκευτικά σύμβολα, αλλά επιτρέπει σε ιδρύματα — δημόσια και ιδιωτικά — να εφαρμόζουν ουδέτερους ενδυματολογικούς κώδικες, εφόσον εφαρμόζονται ομοιόμορφα.
Ο στόχος είναι η προστασία των εργαζομένων από θρησκευτικές πιέσεις και η διασφάλιση ιδεολογικά ουδέτερων χώρων εργασίας.
Αυστρία: Διεύρυνση του πεδίου της απαγόρευσης
Η Αυστρία ακολούθησε με νόμο του 2017 που απαγορεύει την κάλυψη προσώπου σε δημόσιους χώρους, συμπεριλαμβανομένων ισλαμικών πέπλων και οποιουδήποτε αντικειμένου που αποκρύπτει χαρακτηριστικά του προσώπου, όπως κράνη και μάσκες. Η κυβέρνηση επικαλέστηκε τη δημόσια ασφάλεια και την κοινωνική συνοχή.
Αν και προτάθηκε η επέκταση της απαγόρευσης και στα κορίτσια στα σχολεία, το Συνταγματικό Δικαστήριο ακύρωσε μέρος της νομοθεσίας το 2020, κρίνοντας ότι η απαγόρευση της μαντίλας για κορίτσια κάτω των 10 ετών ήταν διακριτική.
Δανία: Καθολική απαγόρευση κάλυψης προσώπου
Η Δανία εφάρμοσε πλήρη απαγόρευση κάλυψης προσώπου σε όλους τους δημόσιους χώρους το 2018. Ο νόμος, που απαγορεύει κάθε ένδυμα που καλύπτει το πρόσωπο – περιλαμβανομένων μπούρκας και νικάμπ – δικαιολογείται κυρίως για λόγους δημόσιας ταυτοποίησης και διαφάνειας της κοινωνίας.
Ολλανδία: Μερικοί περιορισμοί σε βασικά ιδρύματα
Στην Ολλανδία, ένας νόμος του 2019 περιορίζει την κάλυψη προσώπου σε συγκεκριμένα δημόσια περιβάλλοντα – όπως σχολεία, νοσοκομεία και μέσα μαζικής μεταφοράς – όπου απαιτείται σαφής επικοινωνία και ταυτοποίηση.
Αν και δεν είναι πλήρης απαγόρευση, αντανακλά μια αυξανόμενη τάση ρύθμισης της θρησκευτικής έκφρασης σε κρατικούς χώρους.
Ιταλία: Ένας νόμος από άλλη εποχή
Η Ιταλία δεν διαθέτει ειδική απαγόρευση για θρησκευτική ενδυμασία, αλλά ένας αντιτρομοκρατικός νόμος του 1975 απαγορεύει την κάλυψη προσώπου σε δημόσιο χώρο.
Αν και αρχικά δεν σχετιζόταν με θρησκευτική ενδυμασία, ο νόμος αυτός έχει κατά καιρούς επικληθεί για να περιορίσει το νικάμπ και την μπούρκα σε συγκεκριμένα δημόσια ή ευαίσθητα περιβάλλοντα ασφαλείας.
Σουηδία: Πρώτα η ελευθερία, τοπικές αντιδράσεις
Η Σουηδία δεν έχει εθνική απαγόρευση στη θρησκευτική ενδυμασία και το πέπλο επιτρέπεται ευρέως στη δημόσια ζωή. Η εθνική προσέγγιση ευνοεί τα ατομικά δικαιώματα, αν και κάποιες δήμοι έχουν προσπαθήσει να επιβάλουν περιορισμούς σε σχολεία, επικαλούμενοι την ένταξη και την ισότητα των φύλων. Αυτές οι κινήσεις έχουν προκαλέσει συζητήσεις αλλά δεν έχουν αλλάξει την εθνική πολιτική.
Ελλάδα: Νομική προστασία με πρακτικά όρια
Η ελληνική νομοθεσία προσφέρει ισχυρή προστασία κατά των διακρίσεων βάσει θρησκείας στην εργασία και στις δημόσιες υπηρεσίες. Ωστόσο, η πρακτική έχει μερικές φορές αποδειχθεί πιο περίπλοκη. Σε μία υπόθεση του 2022, ένα νοσοκομείο απαγόρευσε σε φοιτήτρια νοσηλευτικής να φορέσει μαντίλα κατά τη διάρκεια της πρακτικής της, επικαλούμενο κανονισμό στολής.
Ο Συνήγορος του Πολίτη έκρινε ότι η πολιτική δεν παραβιάζει τη νομοθεσία κατά των διακρίσεων, χαρακτηρίζοντάς την ως θέμα ενδυματολογικού κώδικα, και όχι θρησκευτικό.
Βουλγαρία: Απαγόρευση με εξαιρέσεις
Η Βουλγαρία εισήγαγε πανεθνική απαγόρευση κάλυψης προσώπου σε δημόσιους χώρους το 2016, επικαλούμενη την ασφάλεια και την κοινωνική συνοχή. Αν και ο νόμος επιτρέπει εξαιρέσεις για λόγους υγείας ή επαγγελματικούς, αντανακλά ευρύτερες προσπάθειες ρύθμισης των εμφανών εκφράσεων της ισλαμικής πίστης.
Το χιτζάμπ, που αφήνει το πρόσωπο ακάλυπτο, παραμένει επιτρεπτό και φοριέται ευρέως από μουσουλμάνες γυναίκες σε όλη τη χώρα.
Με πληροφορίες από Euronews
