Ο Andrew Davies ταξίδευε προς τη Νέα Ζηλανδία για δουλειά. Το πρώτο σκέλος της πτήσης του από το Λονδίνο προς τη Σιγκαπούρη ήταν σχετικά ομαλό. Ξαφνικά, όμως, το αεροπλάνο έπεσε σε έντονες αναταράξεις.
«Το μόνο που μπορώ να πω είναι πως ένιωσα σαν να ήμουν σε τρενάκι του λούνα παρκ», θυμάται. «Με πίεσε απότομα η καρέκλα, και μετά πέσαμε απότομα. Το iPad μου με χτύπησε στο κεφάλι, ο καφές χύθηκε πάνω μου. Στην καμπίνα επικρατούσε χάος – άνθρωποι και αντικείμενα παντού».
«Ο κόσμος έκλαιγε και [υπήρχε] απλώς αμφιβολία για το τι είχε μόλις συμβεί», εξηγεί ο ίδιος, τονίζοντας πως ήταν «από τους τυχερούς».
Άλλοι επιβάτες υπέστησαν σοβαρά τραύματα και κατάγματα. Ο Geoff Kitchen, 73 ετών, πέθανε από καρδιακή προσβολή.
Θάνατος εξαιτίας αναταράξεων είναι εξαιρετικά σπάνιος. Δεν υπάρχουν επίσημα στοιχεία, αλλά εκτιμάται πως έχουν υπάρξει περίπου τέσσερις θάνατοι από το 1981. Οι τραυματισμοί, όμως, λένε διαφορετική ιστορία. Μόνο στις ΗΠΑ έχουν καταγραφεί 207 σοβαροί τραυματισμοί – όπου άτομο νοσηλεύεται για περισσότερες από 48 ώρες – από το 2009, σύμφωνα με τα επίσημα στοιχεία του Εθνικού Συμβουλίου Ασφάλειας Μεταφορών (NTSB). (Από αυτούς, οι 166 ήταν μέλη πληρώματος και πιθανόν να μην ήταν καθισμένοι).
Καθώς όμως η κλιματική αλλαγή αλλάζει τις ατμοσφαιρικές συνθήκες, οι ειδικοί προειδοποιούν ότι οι αεροπορικές πτήσεις θα γίνουν πιο «ανώμαλες»: οι αλλαγές θερμοκρασίας και τα μεταβαλλόμενα μοτίβα ανέμων στα ανώτερα στρώματα της ατμόσφαιρας αναμένεται να αυξήσουν τόσο τη συχνότητα όσο και την ένταση των ισχυρών αναταράξεων.
«Μπορούμε να περιμένουμε διπλασιασμό ή και τριπλασιασμό των έντονων αναταράξεων παγκοσμίως τις επόμενες δεκαετίες», λέει ο καθηγητής Paul Williams, ατμοσφαιρικός επιστήμονας στο Πανεπιστήμιο του Reading.
«Για κάθε 10 λεπτά έντονης ανατάραξης που βιώνουμε σήμερα, στο μέλλον μπορεί να είναι 20 ή 30 λεπτά», επισημαίνει.
Αν λοιπόν οι αναταράξεις γίνουν πιο έντονες, θα γίνουν και πιο επικίνδυνες – ή μπορούν οι αεροπορικές εταιρείες να κάνουν τα αεροπλάνα πιο «ανθεκτικά»;
Οι «ανήσυχες» περιοχές
Έντονη ανατάραξη ορίζεται όταν οι κάθετες κινήσεις του αεροπλάνου εξαιτίας διαταραγμένου αέρα ασκούν πάνω από 1,5 g δύναμη στο σώμα – αρκετή για να σε σηκώσει από το κάθισμα αν δεν φοράς ζώνη.
Υπολογίζεται πως κάθε χρόνο συμβαίνουν περίπου 5.000 περιστατικά έντονης ανατάραξης, στις συνολικά 35 εκατομμύρια πτήσεις παγκοσμίως.
Από τους σοβαρούς τραυματισμούς επιβατών που καταγράφηκαν το 2023, σχεδόν το 40% οφείλονταν σε αναταράξεις, σύμφωνα με την ετήσια αναφορά ασφαλείας του Διεθνούς Οργανισμού Πολιτικής Αεροπορίας (ICAO). Η διαδρομή μεταξύ Ηνωμένου Βασιλείου και ΗΠΑ, Καναδά και Καραϊβικής είναι από τις περιοχές που επηρεάζονται. Τα τελευταία 40 χρόνια, από τότε που οι δορυφόροι άρχισαν να παρατηρούν την ατμόσφαιρα, έχει σημειωθεί αύξηση 55% στις έντονες αναταράξεις πάνω από τον Βόρειο Ατλαντικό.
Ωστόσο, σύμφωνα με πρόσφατη μελέτη, αναμένεται αύξηση της συχνότητας και σε άλλες περιοχές: Ανατολική Ασία, Βόρεια Αφρική, Βόρειο Ειρηνικό, Βόρεια Αμερική και Μέση Ανατολή.
Η έμμεση συνέπεια της κλιματικής αλλαγής
Υπάρχουν τρεις βασικές αιτίες αναταράξεων: συναγωγικές (σύννεφα/καταιγίδες), ορεινές (ροή αέρα γύρω από βουνά) και αναταράξεις καθαρού αέρα (αλλαγές κατεύθυνσης ή ταχύτητας ανέμου).
Κάθε τύπος μπορεί να προκαλέσει έντονες αναταράξεις. Οι συναγωγικές και οι ορεινές είναι πιο προβλέψιμες – ενώ οι αναταράξεις καθαρού αέρα, όπως λέει και το όνομα, δεν είναι ορατές. Μερικές φορές εμφανίζονται ξαφνικά. Η κλιματική αλλαγή επηρεάζει τόσο τις συναγωγικές όσο και τις αναταράξεις καθαρού αέρα.
Αν και η σχέση μεταξύ κλιματικής αλλαγής και καταιγίδων είναι σύνθετη, μια θερμότερη ατμόσφαιρα συγκρατεί περισσότερη υγρασία – και αυτή η επιπλέον θερμότητα και υγρασία δημιουργούν εντονότερες καταιγίδες.
Οι συναγωγικές αναταράξεις προκαλούνται από κάθετες κινήσεις του αέρα μέσα στα σύννεφα – και οι πιο βίαιες κινήσεις βρίσκονται στα καταιγιδοφόρα σύννεφα (cumulonimbus).
Αυτό ήταν και το αίτιο της έντονης ανατάραξης στο ταξίδι του Andrew Davies το 2024.
Έκθεση του Γραφείου Διερεύνησης Ατυχημάτων της Σιγκαπούρης κατέληξε ότι το αεροσκάφος «πιθανότατα πετούσε πάνω από περιοχή με αναπτυσσόμενη συναγωγική δραστηριότητα» πάνω από τη νότια Μιανμάρ, προκαλώντας «19 δευτερόλεπτα ακραίας ανατάραξης που περιλάμβανε πτώση 178 ποδιών σε λιγότερο από 5 δευτερόλεπτα».
Μελέτη από τις ΗΠΑ που δημοσιεύθηκε στο Science το 2014 έδειξε ότι για κάθε αύξηση 1°C στη θερμοκρασία, οι κεραυνοί αυξάνονται κατά 12%.
Ο πιλότος Nathan Davies λέει: «Έχω παρατηρήσει τα τελευταία χρόνια περισσότερα μεγάλα καταιγιδοφόρα σύννεφα με διάμετρο 80 μιλίων – κάτι που παλιά ήταν σπάνιο».
Αλλά προσθέτει: «Τα μεγάλα cumulonimbus φαίνονται εύκολα εκτός αν είναι κρυμμένα σε άλλα σύννεφα – οπότε μπορούμε να τα αποφύγουμε». Οι αναταράξεις καθαρού αέρα αναμένεται επίσης να αυξηθούν.
«Θα έπρεπε να μας ανησυχεί όλους»
Η αύξηση των έντονων αναταράξεων – αρκετών για να σε σηκώσουν από το κάθισμα – μπορεί να οδηγήσει σε περισσότερους τραυματισμούς, ή και θανάτους στις ακραίες περιπτώσεις. Κάποιοι επιβάτες ήδη ανησυχούν.
Ο Davies λέει: «Με ανησυχεί πολύ. Όχι μόνο για μένα, αλλά και για τα παιδιά μου». «Χαίρομαι που δεν έχει υπάρξει άλλο τόσο σοβαρό περιστατικό, αλλά θεωρώ ότι θα έπρεπε να μας ανησυχεί όλους».
Πάνω από το 20% των ενηλίκων στο Ηνωμένο Βασίλειο δηλώνουν πως φοβούνται τις πτήσεις, σύμφωνα με έρευνα της YouGov – και οι χειρότερες αναταράξεις μπορεί να κάνουν το ταξίδι ακόμη πιο τρομακτικό.
Το κρυφό κόστος των αναταράξεων
Τα φτερά των αεροπλάνων είναι σχεδιασμένα για να αντέχουν αναταράξεις. Ο πρώην πιλότος και εκπαιδευτής Chris Keane λέει: «Δεν φαντάζεστε πόσο ευλύγιστα είναι τα φτερά. Στα 747, κατά τις καταστροφικές δοκιμές, λυγίζουν προς τα πάνω κατά 25 μοίρες πριν σπάσουν – κάτι που δεν πρόκειται ποτέ να συμβεί σε πραγματική πτήση».
Όμως για τις αεροπορικές εταιρείες υπάρχει και οικονομικό κόστος.
Η εταιρεία AVTECH, που συνεργάζεται με τη Βρετανική Μετεωρολογική Υπηρεσία, εκτιμά ότι οι αναταράξεις κοστίζουν από £180.000 έως £1,5 εκατομμύριο ετησίως ανά αεροπορική.
Αυτό περιλαμβάνει ελέγχους και συντήρηση, αποζημιώσεις, καθυστερήσεις, αλλαγές πορείας κ.ά.
Η Eurocontrol, που βοηθά την ευρωπαϊκή αεροπλοΐα να κατανοήσει τους κινδύνους από την κλιματική αλλαγή, λέει ότι οι παρακάμψεις λόγω καταιγίδων αυξάνουν την κυκλοφορία σε συγκεκριμένες περιοχές, επιβαρύνοντας πιλότους και ελεγκτές εναέριας κυκλοφορίας.
Το 2019, π.χ., κακοκαιρία ανάγκασε τις πτήσεις να καλύψουν 1 εκατομμύριο επιπλέον χιλιόμετρα, εκπέμποντας 19.000 επιπλέον τόνους CO2.
Μέχρι το 2050, αναμένονται περισσότερες παρακάμψεις, αυξάνοντας το κόστος για εταιρείες, επιβάτες και το περιβαλλοντικό αποτύπωμα.
Πώς οι αεροπορικές εταιρείες «θωρακίζονται»
Η πρόβλεψη αναταράξεων έχει βελτιωθεί. Ο Prof Williams λέει ότι μπορούμε πλέον να προβλέψουμε με ακρίβεια περίπου το 75% των αναταράξεων καθαρού αέρα (έναντι 60% πριν 20 χρόνια).
Τα αεροπλάνα διαθέτουν ραντάρ και οι πτήσεις χαράσσονται με βάση προγνωστικά μοντέλα.
Η Southwest Airlines στις ΗΠΑ ξεκινά πλέον τις διαδικασίες προσγείωσης νωρίτερα – στα 18.000 πόδια αντί για 10.000 – για να μειώσει τους τραυματισμούς κατά 20%.
Η Korean Airlines σταμάτησε να προσφέρει noodles στην οικονομική θέση μετά από διπλασιασμό των αναταράξεων από το 2019.
Ακόμη κι αν οι αναταράξεις γίνουν συχνότερες και πιο έντονες, οι ειδικοί λένε ότι δεν πρέπει να μας ανησυχούν υπερβολικά. «Είναι απλώς ενοχλητικές», λέει ο πιλότος Davies.
Αλλά ίσως σημαίνει περισσότερο χρόνο καθιστοί και με τη ζώνη δεμένη.
Ο Andrew Davies το έμαθε με τον δύσκολο τρόπο: «Πλέον είμαι πολύ πιο νευρικός και δεν ανυπομονώ για το ταξίδι όπως παλιά», λέει. «Αλλά δεν θα το αφήσω να με καθορίσει. Με το που κάτσω, βάζω τη ζώνη. Κι αν σηκωθώ, το κάνω προσεκτικά – και ξανακάθομαι αμέσως, δεμένος».
Με πληροφορίες από BBC
