Η Ρουθ Αζάουα επιστρέφει στο Σαν Φρανσίσκο, μέσα από την πρώτη αναδρομική, μεταθανάτια έκθεση των πολύτιμων έργων της.
Το 1973, με τα εγκαίνια της πρώτης αναδρομικής της έκθεσης στο Μουσείο Μοντέρνας Τέχνης του Σαν Φρανσίσκο (SFMOMA), η Ρουθ Αζάουα καλωσόρισε επίσης, αυτό που η ίδια αποκαλούσε «dough-in», μια εμπειρία όπου το μαγείρεμα συναντούσε την τέχνη και τη διασκέδαση.
Η συνταγή της Αζάουα για μια παρτίδα «πλάθιμου πηλού» (baker’s clay), μιας λευκής μη βρώσιμης ύλης, είχε απλές καθημερινές οδηγίες: «μέτρα τέσσερα φλιτζάνια αλεύρι και ένα φλιτζάνι αλάτι, πρόσθεσε ενάμιση φλιτζάνι νερό και δώσε το σε μια ομάδα παιδιών για να το ανακατέψουν». Περίπου 1.000 γονείς και παιδιά συμμετείχαν, ψήνοντας τις δημιουργίες τους στον φούρνο του καφέ στο ισόγειο. Ορισμένοι παρευρισκόμενοι υπήρξαν δύσπιστοι με αυτό το dough-in: «Ήταν άραγε τέχνη το να μαγειρεύεις με νήπια;».
Η Αζάουα, η οποία ήδη χρησιμοποιούσε αυτόν τον πηλό στο δικό της έργο (και είχε επιστρατεύσει και τα έξι της παιδιά ως συνεργάτες), δεν έδινε σημασία σε τέτοιες ερωτήσεις. «Ο κόσμος συμφωνεί ότι ακόμα και τα πρόχειρα σκίτσα ενός καλλιτέχνη πάνω σε λεπτό χαρτί μπορούν να θεωρηθούν αιώνια», έγραφε στην αίτησή της για υποτροφία Γκούγκενχαϊμ το 1971, μία από τις τέσσερις αποτυχημένες προσπάθειές της. «Το ίδιο ισχύει και για τον πηλό».
Η Αζάουα πρόσθεσε τον πηλό του «dough-in» στην έκθεσή της στο SFMOMA, τοποθετώντας τα ψημένα τετράγωνα δίπλα στα συρμάτινα γλυπτά και τα σχέδιά της.
Η έκθεση μιας από τις πιο επιδραστικές καλλιτέχνιδες του 20ού αιώνα
Τώρα πια είναι 2025 και η τέχνη της Αζάουα κοσμεί και πάλι τις γκαλερί του SFMOMA σε μια νέα, ακόμη μεγαλύτερη αναδρομική έκθεση. Μετά τον θάνατό της, το 2013, τα ηνία για τη διαχείριση του έργου της ανέλαβε ο David Zwirner, ο έμπορος Τέχνης που διοικεί μια από τις μεγαλύτερες γκαλερί στον κόσμο. Τα συρμάτινα γλυπτά της Αζάουα άρχισαν να πωλούνται σε δημοπρασίες για τεράστια ποσά, με ένα να ξεπερνά τα 5 εκατομμύρια δολάρια το 2020. Λέγεται μάλιστα, ότι μια διασημότητα «πρώτης γραμμής» κατηγορήθηκε, ότι είχε ψεύτικα έργα Αζάουα στο σπίτι της. Η έκθεση του SFMOMA θα ταξιδέψει και εκτός ΗΠΑ, πρώτα στο Μουσείο Μοντέρνας Τέχνης της Νέας Υόρκης το φθινόπωρο, και μετά το 2026 στο Γκούγκενχαϊμ του Μπιλμπάο στην Ισπανία και στο Fondation Beyeler στην Ελβετία.
Δύο χρόνια μετά, η Αζάουα έκανε την μεταθανάτια εμφάνισή της στη Μπιενάλε της Βενετίας, το κορυφαίο γεγονός του διεθνούς κόσμου της τέχνης.
Όσο η τέχνη της αναγνωρίζεται όλο και περισσότερο τα τελευταία χρόνια, το έργο της Αζάουα έχει αρχίσει να αναλύεται σε πιο αυστηρό πλαίσιο απ’ όσο πραγματικά είναι. Τα ξεχωριστά γλυπτά της από τη δεκαετία του 1950, φτιαγμένα από διαπλεκόμενους βρόχους από ορείχαλκο και σύρμα που σχηματίζουν κυματιστές μορφές, άρχισαν να φαίνονται ψυχρά και συχνά την εντάσσουν στους καλλιτέχνες του Black Mountain College, συνδέοντάς την με τον Τζον Κέιτζ, τον Ρόμπερτ Ράουσενμπεργκ, τον Σάι Τουόμπλι και άλλους που εκπροσωπούν έναν περίπλοκο εννοιολογισμό.
Η έκθεση που παραβαίνει θεσμικό κανόνα της Τέχνης
Στο επίκεντρο της έκθεσης, τοποθετήθηκαν τα χαρακτηριστικά αιωρούμενα γλυπτά από «πλεγμένο και δεμένο σύρμα» -έργα που καθιέρωσαν την Αζάουα ως μία από τις πιο επιδραστικές εικαστικούς του 20ού αιώνα. Στο έργο των έξι συνολικά δεκαετιών της, η Αζάουα σφυρηλάτησε μια πρωτοποριακή πρακτική μέσα από την αδιάκοπη εξερεύνηση υλικών και μορφών. Παράλληλα, ο πολιτικός αντίκτυπος της Αζάουα στο Σαν Φρανσίσκο παραμένει αισθητός μέχρι και σήμερα.
Η τρέχουσα αναδρομική έκθεση του SFMOMA παρουσιάζει μια διαφορετική εκδοχή της Αζάουα. Η «βαθιά συγκινητική έκθεση» προβάλλει «την καλλιτέχνιδα που συνδύαζε την πνευματική αναζήτηση με το παιχνίδι». Τα γλυπτά και τα σχέδιά της παρουσιάζονται και ως μέσα παιχνιδιού, και αυτό το παιχνίδι ήταν για εκείνη ο τρόπος να κατανοήσει τη θέση της στον κόσμο. Η έκθεση παραβαίνει έναν θεσμικό κανόνα: υπονοεί ότι η τέχνη μπορεί να είναι διασκεδαστική.
Η έκθεση, επιμελημένη από τους Τζάνετ Μπίσοπ (SFMOMA), Κάρα Μάνες (MoMA), Μαρίν Σαρβέ-Ταρ, Γουίλιαμ Ερνάντεζ Λουέγκε και Ντομινίκα Τίλτς, δεν παρουσιάζει το έργο της Αζάουα ως ασήμαντο. Περιλαμβάνει πολλά από τα γλυπτά με δεμένο σύρμα της δεκαετίας του ’60, κρεμασμένα έτσι ώστε να μπορεί ο επισκέπτης να θαυμάσει, να αναρωτηθεί για τις βιωματικές δομές των έργων τέχνης της.
Τα εκμαγεία των επισκεπτών της
Η έκθεση περιλαμβάνει και έργα που φαίνεται να δημιουργήθηκαν για να διασκεδάζει η ίδια η Αζάουα: εκμαγεία επισκεπτών στο σπίτι της στην περιοχή Noe Valley του Σαν Φρανσίσκο -ορισμένοι δεν ήξεραν ότι θα τους άπλωνε τον γύψο στο πρόσωπο καθώς έφταναν στο σπίτι της- ασταθή σκίτσα λουλουδιών, σχεδιασμένα με το χέρι της που έτρεμε από τον λύκο, ασθένεια που την ταλαιπωρούσε από το 1985. Τα πάντα γύρω της ήταν υλικό για το έργο της. Η ζωή της ήταν η τέχνη της.
Το σπίτι της Αζάουα στο μουσείο
Στο κέντρο της έκθεσης στήθηκε μια αίθουσα που παραπέμπει στο επί δεκαετίες σπίτι της, του οποίου το σαλόνι έχουν ανακατασκευάσει οι επιμελητές. Γλυπτά που κρέμονταν πάνω από τα μωρά της τώρα αιωρούνται από την οροφή του μουσείου, έργα φίλων της Αζάουα, τα οποία είχε συλλέξει, είναι τοποθετημένα σε ρέπλικες από τα ντουλάπια της.
Σε κοντινή αίθουσα, εκτίθενται και οι πόρτες της κατοικίας της -δύο σανίδες κόκκινου ξύλου ύψους περίπου τριών μέτρων, με σπείρες και κύματα που χαράχθηκαν με σφυριά και καλέμια. Τις δημιούργησε μαζί με τα παιδιά της. Καθώς ανοίγουν, αποκαλύπτουν έναν χώρο που υπήρξε ταυτόχρονα σπίτι και στούντιο ή αλλιώς το καταφύγιο για μια γυναίκα που έψαχνε την παρηγοριά στην τέχνη της, ακόμη κι όταν ο υπόλοιπος κόσμος ήταν εχθρικός.
«Πολίτης του σύμπαντος» – Από το στρατόπεδο και τους στάβλους στο SFMOMA
Η Αζάουα γεννήθηκε το 1926 στο Νόργουολκ της Καλιφόρνια από Ιάπωνες μετανάστες, και βίωσε από πρώτο χέρι το κύμα ρατσισμού μετά την επίθεση στο Περλ Χάρμπορ το ’41. Εκείνη τη χρονιά, ο πατέρας της έσκαψε μια τρύπα και έθαψε αντικείμενα που μαρτυρούσαν την ιαπωνική τους ταυτότητα, όπως κούκλες ή σκεύη τελετής τσαγιού. Παρόλα αυτά, το 1942, το FBI τον συνέλαβε και η Αζάουα τον ξαναείδε μόνο μετά τον πόλεμο. Η ίδια με την υπόλοιπη οικογένειά της οδηγήθηκαν σε στρατόπεδα συγκέντρωσης, πρώτα στους στάβλους του ιπποδρόμου Σάντα Ανίτα και μετά στο Άρκανσο. Εκεί αναγνώρισε την αγάπη της για την τέχνη, μαθαίνοντας σχέδιο από άλλους κρατούμενους, πρώην συνεργάτες της Disney.
Η Αζάουα δεν μετέφρασε αυτά τα τραύματα σε έργα καθαρά πολιτικού χαρακτήρα, όπως πολλοί όμοιοί της. Η ίδια είχε δηλώσει ότι ο εγκλεισμός την αναδιαμόρφωσε. Σε μια επιστολή στον μελλοντικό της σύζυγο, αρχιτέκτονα Άλμπερτ Λανιέρ, έγραψε το 1948 ότι ο εγκλεισμός την ανάγκασε να γίνει «πολίτης του σύμπαντος». Εξέφραζε την επιθυμία να «τυλίξει δάχτυλα κομμένα από θραύσματα αλουμινίου και χέρια γρατζουνισμένα από σύρμα». Χρειάστηκε σχεδόν μισό αιώνα για να μπορέσει να αποτυπώσει όσα ένιωθε στο έργο της.
Το σύρμα – εργαλείο εγκλεισμού
Τα γλυπτά της από σύρμα, που δημιουργούσε με τεχνικές καλαθοπλεκτικής από το Μεξικό, συνέχισαν αυτό το κοσμικό μοτίβο. Ορατά, διάφανα, αλλά και μυστηριώδη, φαίνονται στερεά όταν αιωρούνται, αλλά είναι χαλαρά όταν ακουμπήσουν στη γη — όπως δείχνει μια φωτογραφία της φίλης της Ίμοτζεν Κάνινγκχαμ.
Τα έργα της δεν ήταν σχεδιασμένα προκαταβολικά. Ήταν σαν ένα παιχνίδι: Τι θα γινόταν αν υπήρχε ένας διάφανος πλανήτης; Αν το σύρμα – εργαλείο εγκλεισμού- μπορούσε να γίνει μέσο απελευθέρωσης; Αν η τέχνη μπορούσε να επανεφεύρει τον κόσμο;
Γι’ αυτό και τα θέματά της ήταν τόσο ποικίλα — τα παιδιά της, τα περιστέρια στους δρόμους, ορτανσίες. Και εξού και ανέλαβε τόσα δημόσια έργα εκτός γκαλερί. Το SFMOMA συνοδεύει την έκθεση με online χάρτη των έργων της.
Η έκθεση των 350 έργων κορυφώνεται κάπου στη μέση, όταν οι θεατές βγαίνουν για λίγο σε μια εξωτερική βεράντα όπου έχει αναδημιουργηθεί ο κήπος της. Το ενδιαφέρον μειώνεται κάπως στο δεύτερο μισό, με τα δημόσια έργα της, αλλά αυτό δεν είναι αδυναμία. Η ίδια απεχθανόταν τα λευκά κυβικά δωμάτια των γκαλερί. Ήθελε το κοινό να βγει στον κόσμο και να γίνει καλύτερος «πολίτης του σύμπαντος».
Με πληροφορίες από artnews.com, sfmoma.org
