Οι ισραηλινές ελπίδες για μια λαϊκή εξέγερση στο Ιράν
Την επομένη της ισραηλινής επίθεσης στις 13 Ιουνίου, ο πρωθυπουργός Μπενιαμίν Νετανιάχου κάλεσε τους Ιρανούς να ξεσηκωθούν εναντίον του “σατανικού και καταπιεστικού καθεστώτος”. Δεν υπάρχει τίποτα καινούργιο σε αυτή τη θέση. Η υποστήριξη της αντιπολίτευσης, ιδίως της βασιλικής αντιπολίτευσης, αποτελεί ένα από τα leitmotiv της ρητορικής του Ισραήλ, το οποίο συχνά παρουσιάζεται ως “σύμμαχος” του ιρανικού λαού.
Shervin Ahmadi
Υπεύθυνος για την περσική έκδοση της Le Monde diplomatique
Orient XXI – 16.06.2025
Τόσο για το Ισραήλ όσο και για τις Ηνωμένες Πολιτείες, η στοχευμένη εξόντωση ανώτερων στελεχών του ιρανικού καθεστώτος, σε συνδυασμό με την εξαφάνιση του φόβου της καταστολής, θα μπορούσε να οδηγήσει σε μαζική εξέγερση. Αυτό είναι το σενάριο που φαίνεται να επιδιώκει το Τελ Αβίβ με τους βομβαρδισμούς του, με την ενεργό υποστήριξη της Ουάσιγκτον και των συμμάχων του. Ωστόσο, αυτό το σενάριο δεν είναι πολύ ρεαλιστικό.
Δεν υπάρχει αμφιβολία ότι η Ισλαμική Δημοκρατία έχει χάσει τη λαϊκή της βάση. Αλλά αυτό που πολλοί αναλυτές υποτιμούν είναι το βάθος του ιρανικού εθνικισμού που διακατέχει ακόμη και όσους εχθρεύονται την παρούσα κυβέρνηση. Αυτό το συναίσθημα, το οποίο έχει ιστορικές ρίζες, και συμβαδίζει με μια ορισμένη εχθρότητα προς τη Δύση, παραμένει ισχυρό. Θα μπορούσαμε λοιπόν να αναρωτηθούμε αν οι δηλώσεις του Νετανιάχου δεν θα έχουν το αντίθετο αποτέλεσμα: τη συσπείρωση του πληθυσμού γύρω από ένα καθεστώς. Ωστόσο, η αντίδραση αυτή δεν θα λάβει τη μορφή μαζικής κινητοποίησης υπέρ του καθεστώτος που βρίσκεται στην εξουσία, όπως συνέβη κατά τη διάρκεια του πολέμου Ιράν-Ιράκ (1980-1988).
Ούτε τον Νετανιάχου ούτε το καθεστώς
Η καταστολή των κινημάτων διαμαρτυρίας από το ιρανικό καθεστώς τα τελευταία χρόνια σημάδεψε βαθειά την κοινωνία. Εκτός από το κίνημα “Γυναίκα, Ζωή, Ελευθερία” που κλόνισε τη χώρα το 2022, οι διαμαρτυρίες που προκλήθηκαν από την απότομη αύξηση των τιμών της βενζίνης το 2019 επηρέασαν σε μεγάλο βαθμό τις λαϊκές συνοικίες και τις παραγκουπόλεις, με αποτέλεσμα κάθε φορά να χάσουν τη ζωή τους αρκετές εκατοντάδες άνθρωποι. Για τον λόγο αυτό το καθεστώς ενισχύει τον έλεγχό του και επιβάλλει περιορισμούς στο διαδίκτυο, ιδίως στις υπηρεσίες ανταλλαγής μηνυμάτων. Την επομένη της ισραηλινής επίθεσης, ο αρχηγός της αστυνομίας Σαρντάρ Ραντάν κάλεσε επίσης τον πληθυσμό να αναφέρει στις αρχές κάθε ύποπτη συμπεριφορά ή ενέργεια, ενώ αρκετές δεκάδες άτομα συνελήφθησαν για διασπορά ψευδών ειδήσεων που αποσκοπούσαν στο να προκαλέσουν ανησυχία στον πληθυσμό.
Εκτός εκπλήξεως, ένα μεγάλο μέρος του πληθυσμού θα παραμείνει αδιάφορο, αρνούμενο να παίξει είτε το παιχνίδι του Νετανιάχου είτε εκείνο της εξουσίας. Οι επιζήμιες συνέπειες των νεοφιλελεύθερων πολιτικών που ακολουθήθηκαν από τη δεύτερη θητεία του προέδρου Χασεμί Ραφσαντζανί (1994-1997) είναι μεγάλες: δημιούργησαν μια κομπραδόρικη αστική τάξη, ιδίως χρηματιστηριακή, εξίσου αλαζονική με εκείνη της εποχής του Σάχη. Αυτοί που ανέλαβαν την εξουσία μετά την επανάσταση του 1979 προέρχονταν από τις εργατικές συνοικίες της νότιας Τεχεράνης. Τώρα ζουν στις πλούσιες συνοικίες στα βόρεια της πρωτεύουσας και έχουν χάσει την επαφή με το λαό που ισχυρίζονται ότι εκπροσωπούν.
Η Δύση και “ο υπόλοιπος κόσμος”
Πριν από την ισραηλινή επίθεση, η καθημερινή ζωή των Ιρανών ήταν δύσκολη. Το υψηλό κόστος ζωής έπνιγε μεγάλο μέρος του πληθυσμού και οι κοινωνικές εντάσεις συνέχιζαν να αυξάνονται, πολύ μετά το τέλος του κινήματος “Γυναίκα, ζωή, ελευθερία”, όπως μαρτυρά η απεργία των οδηγών φορτηγών στα τέλη Μαΐου του 2025, που προανήγγειλε μια νέα φάση διαμαρτυρίας.
Παρά το τεταμένο αυτό κλίμα, τα σημάδια κάποιων αλλαγών στο επίπεδο της κοινωνίας ήταν ορατά. Όλο και περισσότερα νεαρά κορίτσια κυκλοφορούσαν χωρίς μαντίλα, ακόμη και στις εργατικές συνοικίες της νότιας Τεχεράνης και στα φτωχά προάστια του Karadj, περίπου σαράντα χιλιόμετρα από την πρωτεύουσα. Την ίδια ώρα, τα πιο πολυτελή εμπορικά κέντρα, γεμάτα με δυτικά προϊόντα, ξεφύτρωναν με σταθερό ρυθμό. Ορισμένα μέλη της μεσαίας τάξης -όχι απαραίτητα της πλουσιότερης- τα επισκέπτονται τακτικά, όχι τόσο για τα ψώνια όσο για τη βόλτα ή τη διασκέδαση. Τις Παρασκευές, οι χώροι αυτοί προσελκύουν πλέον περισσότερο κόσμο από τις επίσημες προσευχές που οργανώνει το καθεστώς.
Στο εσωτερικό του καθεστώτος, η ισραηλινή επίθεση αναζωπύρωσε τη συζήτηση σχετικά με τη στρατηγική που πρέπει να υιοθετηθεί. Στην Τεχεράνη αρχίζουν να ακούγονται φωνές από συντηρητικούς κύκλους που λένε ότι οι διαπραγματεύσεις με τις Ηνωμένες Πολιτείες δεν ήταν τίποτα περισσότερο από μια παγίδα που έστησε ο Ντόναλντ Τραμπ, ο οποίος είχε πάντα στο μυαλό του μια επίθεση κατά του Ιράν. Ορισμένοι μάλιστα ζητούν να αποχωρήσει το Ιράν από τη Συνθήκη Μη Διάδοσης των Πυρηνικών Όπλων (NPT) και να αποκτήσει πυρηνικά όπλα, το μόνο πραγματικό αποτρεπτικό μέσο. Αλλά προς το παρόν, δεν έχει γίνει καμία επίσημη αλλαγή στο πυρηνικό δόγμα.
Ενώ η ισραηλινή επίθεση δικαιολογήθηκε από τις δυτικές χώρες, καταδικάστηκε από όλες σχεδόν τις χώρες του “Παγκόσμιου Νότου”, συμπεριλαμβανομένων όλων των χωρών του Κόλπου, με τις οποίες η Τεχεράνη έχει έρθει πιο κοντά τα τελευταία χρόνια. Σε συνομιλία που είχε στις 14 Ιουνίου με τον πρόεδρο Μασούντ Πεζεσκιάν, ο Σαουδάραβας πρίγκιπας διάδοχος Μοχάμεντ Μπεν Σαλμάν (MBS) “καταδίκασε και κατήγγελε” μια επίθεση που αποτελεί “παραβίαση του διεθνούς δικαίου”. Οι δύο μεγάλοι σύμμαχοι του Ιράν, η Ρωσία και η Κίνα, καταδίκασαν επίσης τις επιθέσεις, διατηρώντας ωστόσο παθητική στάση. Εάν η σύγκρουση κλιμακωθεί και επεκταθεί στην περιοχή, ιδίως με την παρέμβαση των ΗΠΑ, πώς θα αντιδράσουν;
Προς το παρόν, η ζωή συνεχίζεται στην Τεχεράνη. Η συναλλαγματική ισοτιμία του δολαρίου, το βαρόμετρο της οικονομίας, παραμένει σταθερή. Το μεγάλο ερώτημα είναι πώς θα προσαρμοστεί ο πληθυσμός στη νέα πραγματικότητα, τώρα που το Ισραήλ στοχεύει τις πετρελαϊκές εγκαταστάσεις και όλες οι εσωτερικές πτήσεις έχουν ανασταλεί. Από το τέλος του πολέμου κατά του Ιράκ το 1988, οι Ιρανοί δεν έχουν βιώσει κανένα πυραυλικό πλήγμα στο έδαφός τους, εκτός από τις σύντομες συγκρούσεις του 2024. Ένα μεγάλο ποσοστό από αυτούς γεννήθηκε μετά από εκείνο τον πόλεμο. Πώς θα αντιμετώπιζαν μια τόσο βαθιά αλλαγή στην καθημερινότητά τους, αν οι επιθέσεις αυτές συνεχίζονταν;
Δείτε στο Αλμανάκ ένα ακόμη άρθρο του ίδιου δημοσιογράφου:
Ιράν. Περιμένοντας την καταιγίδα.
