ΜEΡΙΚΟΥΣ ΜΗΝΕΣ ΜΕΤΑ την 80η επέτειο από την απελευθέρωση των στρατοπέδων θανάτου στο Άουσβιτς, κυκλοφορεί από τον μεγαλύτερο καλλιτεχνικό εκδοτικό οίκο της Γερμανίας (τις εκδόσεις Steidl) ένα λεύκωμα που περιέχει τις φωτογραφίες που τράβηξε, ως ένας απλός περιηγητής, τον περασμένο χειμώνα από τον ευρύτερο χώρο του μαρτυρίου, ο διάσημος (κυρίως για τις “heroin chic” φωτογραφήσεις μόδας στα 90s) Γερμανός φωτογράφος Γιούργκεν Τέλερ. Η έκδοση, το εξώφυλλο της οποίας φιλοτεχνήθηκε από τον Πίτερ Σάβιλ, επιφανή σχεδιαστή των θρυλικών εξωφύλλων της δισκογραφικής εταιρείας Factory (Joy Division, New Order κλπ), φέρει ως τίτλο απλώς το όνομα του διαβόητου στις δεκαετίες στρατοπέδου βιομηχανικής εξόντωσης (“Auschwitz Birkenau”), και περιλαμβάνει 820 (!) φωτογραφίες οι οποίες τραβήχτηκαν με ένα παλιότερης τεχνολογίας iPhone και απεικονίζουν τα πάντα – από το μαγαζί με τα σουβενίρ μέχρι τους θαλάμους αερίων.
Η «αβάσταχτη ματαιοδοξία» ενός τέτοιου πρότζεκτ, το οποίο «δεν συνεισφέρει σε κάποια βαθύτερη κατανόηση του Άουσβιτς, ούτε πραγματοποιεί «αυτό που θα έπρεπε να επιδιώκει μια νέα φωτογραφική ματιά: την εστίαση της προσοχής μας σε κάτι που δεν έχει προβληθεί προηγουμένως»
«Τα πάντα σ’ αυτές τις εικόνες έχουν χάσει την αθωότητά τους», σημειώνεται στην εισαγωγή της έκδοσης, «ακόμη και το γρασίδι, οι σημύδες, οι μουριές και το χειμερινό φως του ήλιου που διαχέεται από τα παράθυρα. Κάθε λεπτομέρεια που αποτυπώνει ο Teller είναι ένα ίχνος του κόσμου των θυμάτων και των θυτών τους, μέρος του τρόμου και της πραγματικότητας αυτού του εργοστασίου θανάτου 190 εκταρίων, στο οποίο δολοφονήθηκαν περισσότεροι από 1,1 εκατομμύρια άνθρωποι, οι περισσότεροι από τους οποίους ήταν Εβραίοι. Οι φωτογραφίες του διαφυλάττουν ό,τι υπάρχει εκεί, το παρελθόν και το παρόν».
Το «concept» της φωτογράφησης αυτού του “coffee table” λευκώματος δεν ήταν να προκύψουν εικόνες ομορφιάς αλλά «ενισχυτές της μνήμης», αρκετές όμως από τις φωτογραφίες είναι (αναπόφευκτα ή στατιστικά) «όμορφες», έστω και με έναν «ελεγειακό» τρόπο, ως σπαράγματα μιας απόκοσμης ερημιάς, ως στοιχειωμένες νεκρές φύσεις από ένα μαυσωλείο του τρόμου. Μια «Ζώνη (φωτογραφικού) Ενδιαφέροντος». Πάρα πολλές άλλες όμως είναι σα να πάρθηκαν από τον Flickr λογαριασμό ενός ανώνυμου τουρίστα, ο οποίος δεν έσβησε ούτε μία από τις εκατοντάδες φωτογραφίες που τράβηξε από την στιγμή που έφτασε στον προορισμό του μέχρι που έφυγε. Είναι κι αυτό ένα concept ίσως.
Κοιτάζοντας όμως τις φωτογραφίες από το λεύκωμα που κυκλοφορούν στο ίντερνετ, τείνω να συμφωνήσω μάλλον με την άποψη της Πολωνής κριτικού και συγγραφέως Άγκατα Πίζικ, η οποία έγραψε ένα καυστικό κείμενο στον Guardian, κατακρίνοντας την «αβάσταχτη ματαιοδοξία» ενός τέτοιου πρότζεκτ, το οποίο «δεν συνεισφέρει σε κάποια βαθύτερη κατανόηση του Άουσβιτς, ούτε πραγματοποιεί «αυτό που θα έπρεπε να επιδιώκει μια νέα φωτογραφική ματιά: την εστίαση της προσοχής μας σε κάτι που δεν έχει προβληθεί προηγουμένως».
«Η επίσκεψη στο Άουσβιτς», σημειώνει, «έχει γίνει ένας εύκολος τρόπος για τους Γερμανούς αλλά και άλλες εθνότητες να επιδείξουν πόσο μακριά έχουν φτάσει, πόσο απαλλαγμένοι είναι πλέον από τον αντισημιτισμό. Με το λεύκωμα του Τέλερ, ίσως ακόμη και αυτή η επίσκεψη να μην είναι πια απαραίτητη για κάποιους. Ως καλλιτέχνες αλλά και ως κοινωνίες όμως, έχουμε ευθύνη απέναντι στην ιστορία. Αν επιτραπεί στο Άουσβιτς να γίνει ένα όλο και πιο κενό σύμβολο και χάσουμε την ικανότητά μας να αποτυπώνουμε τον τρόμο του Ολοκαυτώματος, πώς θα διασφαλίσουμε ότι οι μελλοντικές γενιές θα κατανοήσουν ότι αυτό συνέβη πραγματικά;… Το ρητό ‘μια εικόνα αξίζει χίλιες λέξεις’ ίσως να μην ισχύει πια. Καθώς οι εικόνες πολλαπλασιάζονται με πρωτοφανή ρυθμό στο διαδίκτυο, κινδυνεύουν να χάσουν το νόημά τους, ειδικά καθώς η τεχνητή νοημοσύνη αποτελεί μια αυξανόμενη απειλή για την αλήθεια αυτού που βλέπουμε. Γιατί – μπορούμε εύλογα να αναρωτηθούμε – οι εικόνες της αμείλικτης σφαγής και καταστροφής στη Γάζα, που είναι ορατές σε όλους, δεν έχουν σταματήσει ακόμα τη σφαγή των Παλαιστινίων;…»
Μια από τις φωτογραφίες πάντως που περιλαμβάνονται στο λεύκωμα, απεικονίζει ένα άλλο «ρητό» – του σπουδαίου Ιταλού συγγραφέα Πρίμο Λέβι και επιφανούς επιβιώσαντα του Άουσβιτς: «Συνέβη, επομένως μπορεί να συμβεί ξανά: αυτή είναι η ουσία όσων έχουμε να πούμε».
