Η Πάτρα δεν είναι για εμένα απλώς μια πόλη που έχω επισκεφθεί. Είναι μια πόλη στην οποία έζησα κατά διαστήματα και τη θυμάμαι με νοσταλγία και αγάπη, καθώς εκεί σπούδαζε προ αμνημονεύτων το αγόρι μου, οπότε με κάθε ευκαιρία «πεταγόμουν» από τα Γιάννενα – τη δική μου έδρα.
Όταν έχεις συνδέσει έναν τόπο με μερικά από τα καλύτερά σου χρόνια, νομίζω ότι δεν σταματάς ποτέ να τον νιώθεις «δικό σου». Κατά καιρούς επανερχόμαστε στις παλιές γειτονιές, περπατάμε στους ίδιους δρόμους και –όλο και πιο σπάνια πλέον– βρισκόμαστε στα ίδια στέκια.
Η πρωτεύουσα της Αχαΐας έχει αλλάξει, δεν είναι πια τόσο «αθώα» και «αφτιασίδωτη» όσο ήταν κάποτε, παραμένει όμως γοητευτική. Ο εκσυγχρονισμός την έχει ομορφύνει, σε κάποιες περιπτώσεις, όμως, μας προκαλεί λίγη πίκρα. Ίσως βέβαια έχουμε γίνει κι εμείς πιο συντηρητικοί, μιας κι έχουμε μεγαλώσει λίγο/κάμποσο – τόσο εγώ όσο και το αιώνιο αγόρι μου.
Πρώτη ημέρα
Μια καλή ιδέα για αρχή είναι να περπατήσετε στους δύο πολυσύχναστους πεζόδρομους της πόλης: την Αγίου Νικολάου και τη Ρήγα Φεραίου. Εδώ θα βρείτε λίγο πολύ τα πάντα: café και μπαράκια, μεζεδοπωλεία, εμπορικά καταστήματα κι ένα πολύχρωμο πλήθος, αφού η Πάτρα είναι φοιτητούπολη με τα όλα της.
Η πρωτεύουσα της Αχαΐας έχει αλλάξει, δεν είναι πια τόσο «αθώα» και «αφτιασίδωτη» όσο ήταν κάποτε, παραμένει όμως γοητευτική.
Όταν πιείτε τον καφέ σας, κατευθυνθείτε προς την πλατεία Γεωργίου Α’, εκεί όπου κάθε χρόνο χτυπά η καρδιά του διάσημου και δημοφιλούς πατρινού καρναβαλιού. Η πλατεία είναι έργο του Ιωάννη Καποδίστρια, ενώ το 1875 τοποθετήθηκαν σε αυτήν τα περίτεχνα –και πανάκριβα για την εποχή– ορειχάλκινα σιντριβάνια της, που αποτελούν σήμα κατατεθέν.
Φτάνοντας, δεν θα δυσκολευτείτε να εντοπίσετε το θέατρο Απόλλων, που κατασκευάστηκε το 1872 σε σχέδια του περίφημου Γερμανού αρχιτέκτονα Ερνστ Τσίλερ και είναι ένα από τα τέσσερα σωζόμενα νεοκλασικά θέατρα στην Ελλάδα. Μέχρι τις αρχές του 20ού αιώνα, μάλιστα, όταν πλέον η σταφιδική κρίση «έκοψε τα φτερά» της πόλης, η σκηνή του Απόλλωνα φιλοξενούσε ιταλικούς θιάσους που ανέβαζαν παραστάσεις ιταλικού μελοδράματος.
Από την πλατεία ξεκινάνε και τα σκαλάκια της Γεροκωστοπούλου, ο πιο εναλλακτικός προορισμός της πόλης. Και τώρα, όπως και τότε που έβλεπα τα πρώτα -άντα από μακριά, είναι πλημμυρισμένη από αγόρια και κορίτσια που αράζουν στα σκαλιά, πίνουν μπίρες, ακούνε μουσικές και κουβεντιάζουν μέχρι αργά.
Τα σκαλιά της Γεροκωστοπούλου, όπως και της Αγίου Νικολάου, οδηγούν στην ατμοσφαιρική Άνω Πόλη με τα παλιά νεοκλασικά αλλά και τα πολύχρωμα ταπεινά σπιτάκια, όπου παλαιότερα κατοικούσαν όσοι ερχόντουσαν από τις γύρω περιοχές αναζητώντας δουλειά στην πάλαι ποτέ ανθούσα βιομηχανική πόλη.
Στην Άνω Πόλη βρίσκονται και δύο από τα highlights της Πάτρας: το Κάστρο και το Ρωμαϊκό Ωδείο. Το Κάστρο το έχτισε ο αυτοκράτορας Ιουστινιανός το 551 μ.Χ. και για την κατασκευή του χρησιμοποιήθηκαν ως οικοδομικό υλικό –τι έκπληξη!– σπαράγματα της αρχαίας Ακρόπολης που προϋπήρχε στο σημείο.
Το 805 μ.Χ. το φρούριο προστάτευσε ανέλπιστα την Πάτρα από μια πειρατική πολιορκία, τη δόξα όμως έκλεψε τελικά ο Απόστολος Ανδρέας, ο προστάτης της πόλης. Οι Σταυροφόροι αλλά και ο Κωνσταντίνος Παλαιολόγος επέκτειναν το Κάστρο, το οποίο είναι επισκέψιμο, κατοπτεύει την Πάτρα, προσφέρεται για εντυπωσιακές φωτογραφίες και διαθέτει ένα ανοιχτό θεατράκι στο οποίο πραγματοποιούνται πολιτιστικές εκδηλώσεις.
Το Ρωμαϊκό Ωδείο κατασκευάστηκε τον 1ο αιώνα μ.Χ. και σύμφωνα με τον Παυσανία είναι παλαιότερο από το Ωδείο Ηρώδου του Αττικού. Με το πέρασμα των αιώνων καταστράφηκε και επιχωματώθηκε, για να ανακαλυφθεί τυχαία στα τέλη του 19ου αιώνα, όταν οι Πατρινοί αποφάσισαν να γκρεμίσουν τον λόφο του Στράνη για να επιχωματώσουν το υπό κατασκευή λιμάνι.
Τη δεκαετία του ’50 ξεκίνησε η αναστήλωση του Ωδείου, με τον αρχιτέκτονα Ιωάννη Βασιλείου, εκτός από την πρωτοβουλία, να αναλαμβάνει και τη δαπάνη. Σήμερα, το εντυπωσιακό κτίσμα έχει ανακτήσει την παλιά του αίγλη, χωράει γύρω στους 2.300 θεατές και είναι ο βασικός χώρος διεξαγωγής του Διεθνούς Φεστιβάλ Πάτρας.
Ας μην ξεχνάμε, ωστόσο, πως πρώτα και πάνω απ’ όλα η Πάτρα είναι λιμάνι και μάλιστα σημαντικό. Καιρός λοιπόν για κάθοδο προς το παραλιακό μέτωπο. Προσωπικά, πάντα με γοήτευε το άνθινο ρολόι της ιστορικής πλατείας Τριών Συμμάχων, ένα ξεχωριστό τοπόσημο της Πάτρας εδώ και πάνω από μισό αιώνα.
Στην ευρύτερη περιοχή υπάρχουν καταστήματα με τοπικά προϊόντα, οπότε φροντίστε να προμηθευτείτε τεντούρα, το παραδοσιακό αρωματικό λικέρ της πόλης –«μοσχοβολήθρα» για τους παλιούς–, που η σκούφια του κρατάει από τον 15ο αιώνα και την εποχή της Ενετοκρατίας.
Άρρηκτα συνδεδεμένος με την Πάτρα είναι ο Άγιος Ανδρέας, με τον ομώνυμο μεγαλοπρεπή και τεράστιο ναό να δεσπόζει στο σημείο που θεωρείται ότι σταυρώθηκε ο Απόστολος σε σταυρό σχήματος Χ – τμήμα του οποίου φυλάσσεται μέσα στην εκκλησία, όπως και η κάρα του Αγίου, που επιστράφηκε στην Πάτρα από τον Πάπα Παύλο ΣΤ’, στις 26 Σεπτεμβρίου 1964.
Ο ναός θεμελιώθηκε το 1908 από τον βασιλιά Γεώργιο Α’ και το σχέδιό του είναι αποτέλεσμα διεθνούς διαγωνισμού, στον οποίο υποβλήθηκαν 32 μελέτες Ελλήνων και ξένων αρχιτεκτόνων. Οι οκτώ επικρατέστερες δόθηκαν στην Ακαδημία Καλών Τεχνών του Βερολίνου, που επέλεξε εκείνη του Γάλλου Εμίλ Ρομπέρ.
Ο θεμέλιος λίθος μπορεί να μπήκε, ο ναός ωστόσο πέρασε του λιναριού τα πάθη μέχρι να ολοκληρωθεί, γενιές Πατρινών πλήρωναν τέλος πολιούχου και προκοπή δεν έβλεπαν, με τα εγκαίνια τελικά να πραγματοποιούνται –μετά τις απαραίτητες διορθώσεις προς το «βυζαντινότερο»– με τη… Μεταπολίτευση, στις 26 Σεπτεμβρίου 1974.
Αφού περπατήσετε τα 1.900 τετραγωνικά του νέου Αγίου Ανδρέα, μην παραλείψετε να μπείτε δίπλα, στον παλαιό ναό, μια «ταπεινή» βασιλική που χτίστηκε το διάστημα 1836-1843 σε σχέδια του Λύσανδρου Καυτατζόγλου, και οι εξαιρετικές οροφογραφίες της είναι έργο του Δημήτρη Βυζάντιου – ένας ακόμα βασιλιάς, ο Όθωνας αυτήν τη φορά, είχε φροντίσει να παρακολουθήσει τις εργασίες ανέγερσής της γύρω στο 1838.
Δεύτερη ημέρα
Το σημερινό Αρχαιολογικό Μουσείο Πάτρας δεν υπήρχε τω καιρώ εκείνω: η δημιουργία του είχε αναγγελθεί από τη Μελίνα Μερκούρη, η ανέγερσή του ξεκίνησε αργοπορημένα, με αποτέλεσμα να μην είναι έτοιμο το 2006, όταν η Πάτρα ήταν Πολιτιστική Πρωτεύουσα της Ευρώπης, και τα εγκαίνιά του πραγματοποιήθηκαν τελικά στις 24 Ιουλίου 2009.
Το πραγματικά εντυπωσιακό κτίριο, που σχεδίασε ο αρχιτέκτονας Θεοφάνης Μπομπότης, διαθέτει τρεις μεγάλες αίθουσες –Ιδιωτικός Βίος, Δημόσιος Βίος, Νεκρόπολη–, οι οποίες φιλοξενούν τη μόνιμη έκθεση, και μία ακόμα για τις περιοδικές εκθέσεις που επικεντρώνονται σε ειδικά θέματα.
Τα εκθέματα προέρχονται από την πόλη των Πατρών και τις γύρω περιοχές της νότιας και δυτικής Αχαΐας, ενώ χρονολογούνται από την 4η χιλιετία π.Χ. έως τον 4ο αιώνα μ.Χ. Ψηφιδωτά δάπεδα από κατοικίες της Πάτρας, ρωμαϊκά δάπεδα με πολύχρωμα μαρμαροθετήματα, καθώς και πολύτιμα, χρυσά κτερίσματα μιας γυναικείας ταφής του 2ου αι. π.Χ. είναι μερικά μόνο από τα εκθέματα που θα τραβήξουν την προσοχή σας.
Αν έχετε αυτοκίνητο και αγαπάτε το κρασί, επιβάλλεται μια επίσκεψη στην Achaia Clauss, το παλαιότερο οινοποιείο στην Ελλάδα, που βρίσκεται λίγα μόλις χιλιόμετρα έξω από την πόλη, στις παρυφές του Παναχαϊκού Όρους. Την πρώτη φορά που βρέθηκα εδώ ήμουν μαθήτρια και ακόμα θυμάμαι ότι είχα μαγευτεί, τόσο από το περιβάλλον όσο και από τις δυο γουλιές μαυροδάφνη που είχα πιει – «κρασάκι του παπά» τη λέγαμε μικροί.
Ο νεαρός Γουσταύος Κλάους έφτασε στην Πάτρα το 1859, εκπροσωπώντας έναν γερμανικό οίκο εξαγωγής της περίφημης κορινθιακής σταφίδας. Μποέμ και τολμηρός, αγοράζει, εντυπωσιασμένος από το τοπίο, ένα αμπέλι εξήντα στρεμμάτων και «στήνει» το 1861 το εμβληματικό κάστρο-οινοποιείο, το οποίο παραμένει απαράλλαχτο μέχρι σήμερα.
Η αξεπέραστη μαυροδάφνη Πατρών θα δημιουργηθεί το 1873 και το 1885 θα επισκεφθεί το οινοποιείο, εγκαινιάζοντας τον θεσμό του Οινοτουρισμού στην Ελλάδα, η πριγκίπισσα Σίσσυ – το «Αυτοκρατορικό Κελλάρι» είναι αφιερωμένο σε εκείνη και στα βαρέλια του εξακολουθεί να ζει και να αναπνέει το παλαιότερο κρασί στην Ελλάδα: η μαυροδάφνη του 1873.
Σήμερα, το παλιό οινοποιείο είναι επισκέψιμο και υπάρχουν, για όσους ενδιαφέρονται, προγράμματα ξενάγησης –με επιπλέον κόστος– στα οποία συμπεριλαμβάνεται και η δοκιμή επιλεγμένων κρασιών. Κομμάτι της οικονομικής και κοινωνικής ιστορίας όχι μόνο της Αχαΐας αλλά και της Ελλάδας, η παλαιότερη πρέσβειρα οίνου της χώρας μας στον κόσμο, εκτός από ένα ταξίδι στον χρόνο, προσφέρει και πανοραμική θέα στην Πάτρα.
Ό,τι και να επιλέξετε, μουσείο, οινοποιείο ή χαλαρές βόλτες στην πόλη, νομίζω ότι αξίζει να διανύσετε τα 45 χιλιόμετρα που απέχει από την Πάτρα η Καλογριά Αχαΐας, μια από τις ομορφότερες ελληνικές παραλίες.
Απέραντη –εννιά χιλιόμετρα– αμμουδιά, με αμμοθίνες, κρινάκια, κουκουναριές, ελκυστικά νερά που δεν βαθαίνουν απότομα, οργανωμένα αλλά και απομονωμένα σημεία, η Καλογριά είναι τόσο υπέροχη όσο ακούγεται. Έχει όμως κι άλλα που προσθέτουν στη γοητεία της: είναι κομμάτι του Εθνικού Πάρκου Υγροτόπων Λιμνοθάλασσας Κοτυχίου και Δάσους Στροφυλιάς, του μεγαλύτερου δάσους κουκουναριάς στην Ελλάδα.
Το Εθνικό Πάρκο, εκτός από το δάσος της Στροφυλιάς και την Καλογριά, περιλαμβάνει τη λιμνοθάλασσα Κοτυχίου, τις λιμνοθάλασσες Άραξος και Πρόκοπος, και το έλος Λάμια, όπου σύμφωνα με τον θρύλο κατοικούσε ένα θηλυκό τέρας, μια λάμια. Οι κραυγές της αναστάτωναν τους ντόπιους τις νύχτες, αλλά μην ανησυχείτε: ένα σπάνιο είδος ερωδιού που κρυβόταν στις καλαμιές, ο ήταυρος, ήταν ο ένοχος. Μπορείτε επομένως να απολαύσετε τη λαμπρή φύση χωρίς φόβο. Το πολύ πολύ να πετύχετε κανένα αλεπουδάκι.
