Πολιτική συναίνεση, διαχρονική στρατηγική της κυβέρνησης και συμπράξεις δημόσιουιδιωτικού τομέα ήδη από τη δεκαετία του ’90 βρίσκονται στον πυρήνα της ψηφιακής μεταμόρφωσης της Εσθονίας, μιας χώρας μόλις 1,3 εκατ. κατοίκων, την οποία επικαλούνται σήμερα όλοι ως «πρότυπο ψηφιακού κράτους».
Τα βασικά στοιχεία περιλάμβαναν την ευρεία πολιτική υποστήριξη που ξεκίνησε το 1992, την πρώτη κίνηση του πρώην Προέδρου Toomas Hendrik Ilves, τη δημιουργία και την καθοδήγηση του Συμβουλίου eEstonia, την πρωτοβουλία Tiger Leap για την ψηφιακή υποδομή των σχολείων και την πρωτοποριακή πλατφόρμα ανταλλαγής δεδομένων XRoad. Πίσω από όλα αυτά όμως, υπήρχε μια διαφορετική ανάγκη.
Το 99% του πληθυσμού χρησιμοποιεί τακτικά το διαδίκτυο – Η Εσθονία κατατάσσεται στην πρώτη θέση του Δείκτη Ψηφιακής Ανάπτυξης
Αναγκαιότητα για την Εσθονία
Ενώ άλλοι προσκολλούνταν στη χαρτούρα και τη γραφειοκρατική αναποτελεσματικότητα, η Εσθονία αντιμετώπισε την ψηφιακή τεχνολογία ως αναγκαιότητα και όχι ως πολυτέλεια, χωρίς να τη διατυμπανίζει δεξιά κι αριστερά.
Η χώρα ήταν πολύ μικρή για να αντέξει το βάρος της παραδοσιακής διακυβέρνησης και με αρκετά μεγάλη έκταση για να βασίζεται σε φυσικά γραφεία.
Η Δημοκρατία της Εσθονίας, στα βορειοανατολικά της, συνορεύει με τη Λετονία και τη Ρωσία και παρά το γεγονός ότι έχει έκταση 45.339 τ.χλμ., ο πληθυσμός της υπολογίζεται σε 1.369.995 κατοίκους σύμφωνα με τα στοιχεία απογραφής του 2024.
Μετά την ανάκτηση της ανεξαρτησίας το 1991, οι πρώτες ελεύθερες εκλογές στην Εσθονία έφεραν στην εξουσία πολιτικές δυνάμεις που είχαν ως στόχο να κόψουν τους δεσμούς με τη σοβιετική κληρονομιά σε όλους τους τομείς της κοινωνίας. Ορισμένες εξελίξεις ήταν αναπόφευκτες: με την κατάρρευση του σοβιετικού συστήματος σχεδιασμού, κατέρρευσαν και οι εξαγωγικές αγορές προς την Ανατολή, και οι εταιρείες χρειάστηκε να μετατραπούν σε ιδιωτικές οντότητες που βασίζονταν στις εγχώριες (και κυρίως δυτικές) αγορές.
Άλλες προέκυψαν από την πολιτική βούληση, όπως η συνειδητή υιοθέτηση των πρόσφατων δυτικών τεχνολογιών, προϊόντων και υπηρεσιών, αντί της προσπάθειας αναβάθμισης των κληρονομημένων σοβιετικών συστημάτων τεχνολογίας, παραγωγής και υπηρεσιών. Αυτό είχε ως αποτέλεσμα, για παράδειγμα, αλλαγές στη χρηματοδότηση και τη διακυβέρνηση της Ε&Α, την ιδιωτικοποίηση των κρατικών εταιρειών και τον μετασχηματισμό του χρηματοπιστωτικού τομέα.
Οι άξονες
Βασική αρχή της μετάβασης στη νέα εποχή ήταν η αναζήτηση του στοιχείου που θα διαφοροποιούσε την Εσθονία. Κι αυτό εντοπίστηκε στην πληροφορική ως κοινωνικοοικονομική δεξιότητα γενικής χρήσης που θα μοιράζονταν όσο το δυνατόν περισσότεροι πολίτες.
Από τότε μέχρι και σήμερα, η Εσθονία βαδίζει σε τρεις βασικούς άξονες: την εστίαση σε λύσεις προσανατολισμένες στο μέλλον που κάποτε φάνταζαν σχεδόν ουτοπικές — τον κόσμο των «τρελών ιδεών», όπως τις χαρακτήρισε ο Mart Laar, πρωθυπουργός από το 1992 έως το 1994 και από το 1999 έως το 2002. Στο ότι η ψηφιοποίηση θα ισχύει για όλους και παντού, αλλά και στο ότι όλη η διακυβέρνηση θα είναι ψηφιακή.
Το 1996 δημιουργήθηκε το Tiger Leap (στα εσθονικά Tiigrihüpe), ένα εθνικό πρόγραμμα ανάπτυξης πληροφορικής που εστίαζε στην εγκατάσταση δικτύων υπολογιστών στα σχολεία και στην παροχή βασικής εκπαίδευσης στην πληροφορική. Βασικός στόχος, να καλύψει τη διαφορά με τη Δύση, αναβαθμίζοντας την τοπική υποδομή πληροφορικής και καθιστώντας την εκμάθηση δεξιοτήτων πληροφορικής προτεραιότητα στα σχολεία.
Την ίδια χρονιά, εγκαινιάστηκαν οι ebanking πηρεσίες και ακολούθησαν οι ψηφιακές συνεδρίες του κοινοβουλίου (στα 30 λεπτά από 5 ώρες!), η ψηφιακή διακυβέρνηση, η ηλεκτρονική ταυτότητα, το πρωτοποριακό σύστημα MParking που βοηθούσε τους πολίτες να πληρώσουν για στάθμευση στην πόλη μέσω κινητού τηλεφώνου.
Σήμερα, το 99% του πληθυσμού χρησιμοποιεί τακτικά το διαδίκτυο. Η Εσθονία κατατάσσεται στην πρώτη θέση του Δείκτη Ψηφιακής Ανάπτυξης.
Το XRoad
Το XRoad έχει καταστεί η ραχοκοκαλιά της ηλεκτρονικής Εσθονίας, επιτρέποντας στα συστήματα πληροφοριών του δημόσιου και του ιδιωτικού τομέα της χώρας να συνδεθούν και να λειτουργούν αρμονικά. Το 100% των δημόσιων υπηρεσιών είναι προσβάσιμες online 24 ώρες το 24ωρο, 7 ημέρες την εβδομάδα.
Ψηφιακή ταυτοποίηση με βάση την υποχρεωτική ταυτότητα. Μέσω της eID ή της εφαρμογής SmartID, ο πολίτης υπογράφει έγγραφα που έχουν την ίδια νομική ισχύ με τις παραδοσιακές υπογραφές σε όλη την Ευρωπαϊκή Ένωση. Δεν είναι τυχαίο ότι κάθε χρόνο πραγματοποιούνται πάνω από 500 εκατομμύρια ψηφιακές υπογραφές στην Εσθονία.
Από το 2005, η Εσθονία είναι η πρώτη χώρα που επιτρέπει την ηλεκτρονική ψήφο στις εθνικές εκλογές. Ενδεικτικό είναι πως στις βουλευτικές εκλογές του 2023, περισσότεροι από τους μισούς πολίτες (51,1%) ψήφισαν διαδικτυακά.
Από την κυβερνοασφάλεια στην υγεία
Τον Απρίλιο του 2007, η Εσθονία υπέστη τη μεγαλύτερη οργανωμένη κυβερνοεπίθεση που έχει σημειωθεί μέχρι σήμερα εναντίον μιας μεμονωμένης χώρας. Για την αντιμετώπιση της αναδυόμενης απειλής απαιτήθηκε διεθνής συνεργασία.
Αποτέλεσμα; Η Εσθονία έχει καταστεί μία από τις κορυφαίες χώρες στον τομέα της κυβερνοασφάλειας. Τόσο το Κέντρο Αριστείας για τη Συνεργατική Κυβερνοάμυνα του ΝΑΤΟ όσο και ο Οργανισμός Πληροφορικής της ΕΕ εδρεύουν στην πρωτεύουσα, Ταλίν.
Το 2008, άρχισε να δημιουργείται ένα νέο εθνικό σύστημα υγείας, που ενσωματώνει δεδομένα από τους παρόχους υγειονομικής περίθαλψης της χώρας, βελτιώνοντας την ποιότητα και την αποτελεσματικότητα της υγειονομικής περίθαλψης που παρέχεται μέσω της δημόσιας ασφάλισης. Αυτή η πολιτική είχε ως συνέπειτα, το eHealth, με ηλεκτρονικά αρχεία υγείας που παρέχουν ολοκληρωμένα προφίλ για κάθε ασθενή, μειώνοντας τη γραφειοκρατία και παρέχοντας πρόσβαση σε πληροφορίες κρίσιμης σημασίας σε έκτακτες περιπτώσεις.
Το 2020 λάνσαρε την πρώτη στον κόσμο Digital Nomad Visa επιτρέποντας σε απομακρυσμένους εργαζόμενους να ζουν εκεί μέχρι και για έναν χρόνο, ενώ με το «πακέτο» eResidency, οποιοσδήποτε μπορεί να αιτηθεί μια κρατική ψηφιακή ταυτότητα της χώρας και να αποκτήσει πρόσβαση σε υπηρεσίες.
Διακομματικά, χωρίς… υπουργείο
Η Εσθονία δεν είχε ποτέ ένα κεντρικό γραφείο για τον ψηφιακό μετασχηματισμό, όπως άλλες χώρες που έχουν ξεκινήσει το ταξίδι του ψηφιακού μετασχηματισμού, όπως η Υπηρεσία Ψηφιακών Υπηρεσιών της Κυβέρνησης του Ηνωμένου Βασιλείου (GDS), παρά το γεγονός ότι αρχικά είχε προβλεφθεί η δημιουργία ενός τέτοιου κεντρικού οργανισμού για τη διαχείριση (μεταξύ άλλων) ζωτικών δημόσιων μητρώων (Οδικός Χάρτης της Εσθονίας για την Κοινωνία της Πληροφορίας 1994).
Ούτε υπάρχει επίσημα διορισμένος και εξουσιοδοτημένος κρατικός αξιωματούχος για την ψηφιακή ενεργοποίηση: η τρέχουσα θέση του Διευθυντή Πληροφορικής της κυβέρνησης υπάρχει μόνο στην… αγγλική μετάφραση και μόνο ανεπίσημα.
Ο ψηφιακός μετασχηματισμός της Εσθονίας είναι μια εκτεταμένη και συνεχιζόμενη διαδικασία μέχρι σήμερα. Επηρεάστηκε από διαδοχικές συζητήσεις και εξελίξεις, καθώς και από πολλαπλές πολιτικές πρωτοβουλίες.
Μεγάλο μέρος αυτής της διαδικασίας ήταν ad hoc και ανεπίσημο. Για παράδειγμα, πολλά στρατηγικά έγγραφα πολιτικής για τον ψηφιακό μετασχηματισμό ακολούθησαν τους ρυθμούς των ευρωπαϊκών (διαρθρωτικών) περιόδων χρηματοδότησης, αντί να ανταποκρίνονται στις εγχώριες προκλήσεις και τις διαδικασίες σχεδιασμού.
Μια θεμελιώδης σταθερά στην ψηφιακή μεταμόρφωση της Εσθονίας ήταν η ευρεία διακομματική υποστήριξη της ψηφιακής ατζέντας. Ξεκινώντας με την πρώτη ανεξάρτητη κυβέρνηση το 1992, η ανάπτυξη των νέων τεχνολογιών στην κοινωνία θεωρήθηκε ως πλεονέκτημα ανταγωνιστικότητας, ως σύμβολο για την απομάκρυνση από το σοβιετικό παρελθόν και ως δείκτης για το άνοιγμα της εσθονικής κοινωνίας και οικονομίας προς τη Δύση. Ο ψηφιακός μετασχηματισμός ως όραμα ήταν μέρος μιας ευρύτερης πολιτικής συναίνεσης εκείνη την εποχή, η οποία περιελάμβανε τη συμφωνία για ένταξη στην Ευρωπαϊκή Ένωση και το ΝΑΤΟ. Μέχρι σήμερα, η ψηφιακή ατζέντα απολαμβάνει ευρεία πολιτική υποστήριξη. Έχει γίνει μέρος της επίσημης εικόνας και της επωνυμίας της Εσθονίας, όπως αποδεικνύεται από τον virtual εκθεσιακό χώρο eEstonia (https://eestonia.com), που αποτελεί σχεδόν υποχρεωτικό σταθμό κάθε επίσημης κρατικής επίσκεψης.
Το επόμενο βήμα
Ακούει στο όνομα «Ψηφιακή Ατζέντα 2030», ένα πλάνο που αναπτύχθηκε από το Υπουργείο Οικονομικών Υποθέσεων και Επικοινωνιών και αποτελεί το τρέχον στρατηγικό όραμα και σχέδιο δράσης για την προώθηση της οικονομίας, του κράτους και της κοινωνίας μέσω της ψηφιακής τεχνολογίας.
