Σαμοθράκη: Ένας παραδοσιακός οικισμός με ιστορία που χάνεται στο βάθος των αιώνων



Του Νικόλα Μπάρδη

Η Χώρα της Σαμοθράκης, γνωστή και ως Σαμοθράκη, είναι πρωτεύουσα του νησιού και είναι κατά κοινή ομολογία μία από τις πιο όμορφες Χώρες όλου του Αιγαίου. Χτισμένη αμφιθεατρικά στις κατάφυτες πλαγιές του Όρους Σάος, και σε υψόμετρο περίπου 300 μέτρων, έχει πανοραμική θέα στο πέλαγος, και απέχει μόλις 4 χιλιόμετρα από το λιμάνι της Καμαριώτισσας. Στην άκρη του οικισμού δεσπόζει το μεσαιωνικό κάστρο των Γκατελούζι, των Ενετών κυρίαρχων του νησιού τον 14ο αιώνα, που άφησαν οχυρωματικά έργα γνωστά και ως Πύργοι των Γκατελούζι σε διάφορα σημεία της Σαμοθράκης.

Τα σπίτια της Χώρας είναι άκρως παραδοσιακά, συνήθως διώροφα με χοντρούς, πέτρινους τοίχους, ξυλοδεσιές και κεραμοσκεπές. Ανάμεσα στα σπίτια υπάρχουν πολλά πλακόστρωτα στενά δρομάκια, τα λεγόμενα σοκάκια, που συνήθως οδηγούν σε κάποια βρύση, πλατεία ή εκκλησία. Στην κεντρική πλατεία του οικισμού υπάρχουν πολλά αιωνόβια πλατάνια, που προσφέρουν τον παχύ τους ίσκιο στους ταξιδιώτες, ενώ πολύ κοντά βρίσκεται και η σπουδαιότερη εκκλησία της Χώρας, που δεν είναι άλλη από την Κοίμηση της Θεοτόκου (1875). Πρόκειται για ένα επιβλητικό πέτρινο κτίσμα του 19ου αιώνα, όπου φυλάσσονται οι Κάρες των Πέντε Μαρτύρων της Σαμοθράκης και η εικόνα της Παναγίας της Κρημνιώτισσας. 

Έξω ακριβώς από την εκκλησία υπάρχει ο περίφημος πλάτανος που έδωσε το όνομά του στον ιδιαίτερο, πλατανίσιο χορό, που χορευόταν γύρω του στα πανηγύρια. Σε ένα από τα πολλά παραδοσιακά αρχοντικά του οικισμού, στεγάζεται και το Λαογραφικό Μουσείο της Σαμοθράκης. Είναι ένα από τα αξιοθέατα της Χώρας όπου εκτίθενται πολλά εργαλεία της καθημερινής ζωής των κατοίκων παλιότερων εποχών και πολλά ενδύματα που συνήθιζαν να φορούν οι κάτοικοι του χωριού. Επίσης, περιέχει πλήθος κειμηλίων της παραδοσιακής νησιωτικής ζωής, όπως και αναπαράσταση παλιού σαμοθρακιώτικου σπιτιού.

Τα γραφικά σπίτια της Χώρας αναπτύσσονται γύρω από το ιστορικό και επιβλητικό φρούριο, που στέκει όρθιο πολλούς αιώνες, και αποτελεί μάρτυρα της μεγάλης και ταραχώδους ιστορίας του νησιού. Το ύψωμα στο οποίο βρίσκεται το κάστρο κατοικήθηκε από τη νεολιθική ακόμα εποχή, όπως μαρτυρούν μεγαλιθικά ευρήματα, και δεν έπαψε ποτέ να κατοικείται από τότε. Κατά τον Μεσαίωνα το νησί αναφέρεται ελάχιστα από τις πηγές, σε αντίθεση με την Αρχαιότητα, μέχρι και την Υστερορωμαϊκή Περίοδο, όταν η ακτινοβολία του νησιού είχε ξεπεράσει τον ελλαδικό χώρο, και η Σαμοθράκη είχε εξελιχθεί σε διεθνές θρησκευτικό κέντρο λόγω των Καβειρίων Μυστηρίων και της ύπαρξης του Ιερού των Μεγάλων Θεών (στην Παλαιόπολη).

Μετά τον 4ο αιώνα, όταν καταργήθηκαν τα Μυστήρια, η Σαμοθράκη άρχισε να παρακμάζει και έγινε τόπος εξορίας για τους Βυζαντινούς, ενώ κατά τον 8ο και 9ο αιώνα γνώρισε μεγάλες καταστροφές από τις επιδρομές των Σλάβων και των Σαρακηνών. Το κάστρο προσέφερε πλήρη εποπτεία σε όλη την περιοχή και ένα ασφαλές καταφύγιο στους κατοίκους του οικισμού. Αν και σχετικά μικρό (1880 τ.μ.), διαθέτει δύο οχυρωματικούς περιβόλους. Ο άνω περίβολος, γνωστός και ως «Ακρόπολη» του κάστρου, καταλαμβάνει το ελλειψοειδές επίπεδο της κορυφής του βράχου στη δυτική πλευρά, ενώ ο κάτω περίβολος βρίσκεται λίγο πιο χαμηλά, στην ανατολική πλευρά του βράχου, πάνω από τα τελευταία σπίτια του οικισμού.

Ο Παλαμήδης Γατελούζος ήταν αυτός που ανέλαβε την ανακατασκευή του κάστρου της Χώρας και της αρχαίας οχύρωσης στην Παλαιόπολη. Αυτό το μαθαίνουμε από τις εντοιχισμένες επιγραφές στους δύο γενοβέζικους πύργους του κάστρου, που έχουν ημερομηνίες 1431 και 1433. Στο σημείο αυτό αξίζει να επισημάνουμε ότι πέρα από τους δύο ορθογώνιους πύργους που πρόσθεσε ο Παλαμήδης, κατά τα άλλα η ανακατασκευή του κάστρου περιορίστηκε είτε σε μικροεπεμβάσεις, είτε σε κτίσματα που δεν σώζονται σήμερα. Ο ίδιος κατάφερε να έχει καλές σχέσεις με τους Οθωμανούς και δεν έχασε τα εδάφη της ηγεμονίας του κατά τη θυελλώδη εποχή λίγο πριν και λίγο μετά την Άλωση. Μάλιστα, το 1455 (ή ίσως το 1453) ο Μωάμεθ ο Πορθητής του παραχώρησε και την Ίμβρο.

Τα καλοδιατηρημένα αρχοντικά, οι γραφικές εκκλησιές και το ιστορικό κάστρο, σε συνδυασμό με τα πλατάνια και τα τρεχούμενα νερά δημιουργούν ένα σπάνιο και πανέμορφο οικιστικό σύνολο, που όμοιό του δύσκολα συναντούμε στον χώρο του Αιγαίου. Θα μπορούσαμε να πούμε ότι η Χώρα της Σαμοθράκης έχει αρκετή από τη γοητεία της ηπειρωτικής Ελλάδας, αλλά συνάμα και αυθεντική νησιωτική ταυτότητα, που είναι συνδυασμός ακαταμάχητος.
 

Πηγή: skai.gr



Πηγή: www.skai.gr