Σύμφωνα με τον Olwens (2001) ένας μαθητής εκφοβίζεται ή θυματοποιείται όταν εκείνος ή εκείνη εκτίθεται επαναλαμβανόμενα και σε διάρκεια χρόνου σε αρνητικές πράξεις από την μεριά ενός ή περισσότερων μαθητών.
Ο όρος θυματοποίηση ή bullying παρουσιάστηκε πρώτη φορά από τον Olweus to 1978 και σκοπός είναι να περιγράψει τις διαδικασίες εκφοβισμού, παρενόχλησης και συστηματικής θυματοποίησης των παιδιών και των εφήβων από συνομηλίκους τους. Πρόκειται για επανάληψη της πράξης, με σταθερή συχνότητα, σε συνδυασμό με ανισορροπία ψυχικής ή σωματικής δύναμης,δηλαδή ασύμμετρης δύναμης σχέση. (Olweus, 2007 ).
Βασικό χαρακτηριστικό επομένως του σχολικού εκφοβισμού είναι πρωτίστως η πρόθεση του θύτη για πρόκληση σωματικής βλάβης ή η τακτική επανάληψη της ίδιας κακής συμπεριφοράς . Άλλο βασικότερο χαρακτηριστικό του bullying αποτελεί η ανισορροπία φυσικής δύναμης μεταξύ θύτη και θύματος, είτε αυτή προέρχεται από διαφορά στην φυσική σωματική διάπλαση, είτε από συναισθηματική ή διανοητική υπεροχή. Βασικότατο χαρακτηριστικό είναι και η κοινωνική ή η αριθμητική υπεροχή των θυτών.
Οι μορφές του bullying είναι διάφορες; το λεκτικό, το σωματικό, ο σχολικός εκφοβισμός της απομόνωσης, το ηλεκτρονικό και ο λόγω οικονομικών απαιτήσεων σχολικός εκφοβισμός.
Συγκεκριμένα, ο λεκτικός σχολικός εκφοβισμός συνίσταται στην λεκτική βία, υποτίμηση του θύτη μαθητή προς το θύμα. Σχετίζεται με το πώς αποκαλούμε κάποιον, προσπαθώντας να τον υποβιβάσουμε και να τον πληγώσουμε. Η εκτόξευση απειλών , προσβολών, ύβρεων και υποτιμητικών σχολίων αποτελούν είδη λεκτικής βίας.
Το σωματικό bulling συνίσταται στην φυσική επίθεση ενός μαθητή σε άλλον ή άλλους μαθητές .Πρόκειται για σωματική βία ή κακοποίηση, με σκοπό να προκληθεί σωματική βλάβη ή ζημία. Παραδείγματα σωματικού σχολικού εκφοβισμού είναι τα σπρωξίματα, οι κλωτσιές, το τράβηγμα μαλλιών και τα χτυπήματα. Το σωματικό bullying απαντάται περισσότερο στα αγόρια παρά στα κορίτσια, χωρίς να αποκλείονται τα τελευταία.
Άλλης μορφής σχολικός εκφοβισμός αποτελεί εκείνος της φυσικής απομόνωσης ενός μαθητή από έναν ή και τους υπόλοιπους συμμαθητές του.
Αυτό συμβαίνει όταν ένα παιδί δεν εξασφαλίζει την αποδοχή στο σχολείο του από κάποιον ή τους υπόλοιπους συμμαθητές του. Επομένως, η εξασφάλιση κύρους και αναγνώρισης στο σχολείο, ιδιαίτερα σε παιδιά εφηβικής ηλικίας, αποτελεί επιτακτική ανάγκη για την περαιτέρω ομαλή ενηλικίωσή τους.
Το ηλεκτρονικό bullying έγκειται στον εκφοβισμό μέσω e- mails, με απεχθή μηνύματα ή και στο διαδίκτυο σε ευρεία μορφή μέσω chats.(συζητήσεων).
Ο σχολικός εκφοβισμός λόγω οικονομικών απαιτήσεων: ο μαθητής που στοχοποιείται στην περίπτωση αυτή είναι εκείνος που αντιμετωπίζει οικονομικές δυσκολίες ή βρίσκεται σε κατάσταση ένδειας .
Σε ό, τι αφορά τα αίτια του φαινομένου, σύμφωνα με πολλές Ευρωπαϊκές και Σκανδιναβικές έρευνες, τα ίδια γνωρίσματα των θυτών συνίστανται στην επιθετικότητα, στην επιβολή κυριαρχίας, στην παρέκκλιση από τον μέσο όρο νοημοσύνης ,στις χαμηλές σχολικές επιδόσεις και στη μέση δημοτικότητα από τους συμμαθητές τους. Κυρίαρχο όμως και ίδιο γνώρισμα των θυτών αποτελεί η έλλειψη ενσυναίσθησης για τα θύματά τους, γιατί προέρχονται από δυσλειτουργικές οικογένειες.
Οι έφηβοι θύτες μετατρέπονται συνήθως σε ενήλικους θύτες του σχολικού εκφοβισμού και έτσι ο κύκλος της βίας διαιωνίζεται. Επιπλέον, οι κακές κοινωνικοοικονομικές συνθήκες της οικογένειας όπως η ανεργία, οξύνουν το πρόβλημα.
Αλλά και στο σχολείο η μεταβίβαση ξηρών γνώσεων, η προώθηση της ανταγωνιστικότητας και της βαθμοθηρίας διευρύνουν το πρόβλημα. Επιπλέον, οι μαθητές που προέρχονται από αλλότρια πολιτισμικά περιβάλλοντα δεν τυγχάνουν ίσης αναγνώρισης, κύρους και αποδοχής από τους υπόλοιπους συμμαθητές τους. Το σύγχρονο σχολείο δεν εμφυσεί στους μαθητές τις αρχές της ισότητας , του σεβασμού της ανθρώπινης αξιοπρέπειας και της κοινωνικής δικαιοσύνης. Έτσι οι μαθητές δεν ενστερνίζονται ούτε εγκολπώνονται κοινωνικές αξίες και αρχές, όπως είναι η συνεργατικότητα, η αλληλεγγύη , η ευγενής άμιλλα και η αποδοχή του διαφορετικού. Αντίθετα, οι μαθητές γαλουχούνται με τις αρχές της επιβολής και της κυριαρχίας καθώς και με πνεύμα ανταγωνιστικότητας.
Αλλά και πέρα από την οικογένεια ,το σχολείο διαδραματίζει σημαντικό ρόλο στην διαχείριση του bullying. Ιδιαίτερα τα σχολεία όπου οι μαθητές προέρχονται από πολυπολιτισμικά περιβάλλοντα, πρέπει να προάγουν την αρχή της ισότητας και της αποδοχής του διαφορετικού. Εξάλλου, σύμφωνα με την Σύμβαση για τα Δικαιώματα του Παιδιού (1989) που υπογράφτηκε από 187 κράτη-μέλη, κάθε παιδί πρέπει να έχει πρόσβαση στην εκπαίδευση, στην υγεία, στην κοινωνική πρόνοια και στην ψυχαγωγία. Γι αυτό στα σχολεία το μάθημα της αγωγής του πολίτη καθώς και οι ημερίδες ενημέρωσης -ευαισθητοποίησης από ειδικούς, όπως είναι οι κοινωνικοί λειτουργοί κρίνεται απαραίτητη. Έτσι, η συνεργατικότητα , η ευγενής άμιλλα και η αλληλεγγύη μεταξύ των μαθητών διευρύνονται.
Και στην κοινότητα η εφαρμογή της έννοιας της επανορθωτικής δικαιοσύνης αμβλύνει το πρόβλημα του BYLLING. Πρόκειται για την διαδικασία μεταφοράς επίλυσης της διαφοράς από τα δικαστήρια στην τοπική κοινότητα . Οι ενδιαφερόμενοι συναντώνται σε ασφαλείς χώρους παρουσία ειδικών και επιλύουν την διαφορά με σκοπό την επίτευξη κοινωνικής ειρήνης. Ο ρόλος του θύματος αναβαθμίζεται, καθώς από απλός παρατηρητής bullying μετατρέπεται σε ενεργό υποκείμενο .Ο θύτης καλείται να αναλάβει τις ευθύνες του απέναντι στο θύμα που προκάλεσε ζημία και να καταλάβει το μέγεθος της βλάβης που αυτό υπέστη. Η αποκατάσταση των σχέσεων επέρχεται με την επανατοποθέτηση της κοινωνικής ισότητας στις σχέσεις που έχουν διαταραχθεί. (Albert Einglish ,1977).Επίσης, η συμμετοχή των συνομήλικων μαθητών αλλά και των ουδετέρων ενηλίκων μερών στην έννοια του επανορθωτικού μοντέλου είναι αναγκαία για την ενεργητική συμμετοχή και άμεση επικοινωνία τους. Αλλά και η μετουσίωση της βίαιης συμπεριφοράς των παιδιών στο σχολείο σε πιο υγιείς συμπεριφορές όπως είναι η φυσική άσκηση και η κολύμβηση είναι ωφέλιμη.
Εν κατακλείδι , χρειάζονται περαιτέρω αποτελεσματικά και ρηξικέλευθα μέτρα διαχείρισης του φαινομένου του σχολικού εκφοβισμού. Όμως, η καλύτερη αντιμετώπισή του πρέπει να επικεντρώνεται στον τομέα της πρόληψης, γιατί η πρόληψη είναι αποτελεσματικότερη από την θεραπεία.
Βασιλική Μπενέκη
Κοινωνική Λειτουργός του Κέντρου Κοινότητας Βραγκιανών (Δήμου Αργιθέας)
