Τα σανδάλια της οικογένειας Μελισσινού που δημιουργούνται εδώ και πάνω από έναν αιώνα, έχουν γίνει το απόλυτο ελληνικό σύμβολο στο εξωτερικό, φτάνοντας μέχρι και το Χόλιγουντ.
Από τα εργαστήρια της οικογένειας στους δρόμους του ιστορικού κέντρου της Αθήνας, βρέθηκαν στα χέρια, ή μάλλον στα πόδια διεθνών προσωπικοτήτων, όπως η Σάρα Τζέσικα Πάρκερ, η Μαρία Κάλλας, ο Μπράιαν ντε Πάλμα, ο Λέοναρντ Κοέν, οι Beatles, ο Μικ Τζάγκερ, ο Αριστοτέλης Ωνάσης και πολλοί άλλοι.
Ο Παντελής Μελισσινός, τρίτη γενιά ενός μυθικού ονόματος στον χώρο της χειροποίητης υποδηματοποιίας, δεν κατασκευάζει απλώς σανδάλια – υφαίνει επάνω τους την ελληνική ταυτότητα, την προσωπική έκφραση και την καλλιτεχνική του σφραγίδα. Σε μια εποχή ταχύτητας και μαζικής παραγωγής, εκείνος επιμένει στην τέχνη του χεριού, στην ποίηση του σχεδίου και στην επαφή με τον άνθρωπο. Τα σανδάλια του δεν είναι απλώς παπούτσια – είναι μικρά έργα ελληνικής τέχνης.
Ο πατέρας του, Σταύρος Μελισσινός, ο οποίος έφυγε από τη ζωή φέτος τον Ιούνιο σε ηλικία 96 ετών, ήταν αυτός που επανέφερε μετά από 2.500 χρόνια τη μόδα των αρχαίων ελληνικών σανδαλιών στον 20ό αιώνα, μια μόδα που συνεχίζεται και στον 21ο.
Εμείς, μιλήσαμε με τον Παντελή Μελισσινό για την ιστορία πίσω από το εργαστήριο Melissinos Art, τους διάσημους πελάτες, το πώς συνδέει την ποίηση και τη ζωγραφική με το δέρμα, αλλά και για το μέλλον αυτής της ιδιαίτερης τέχνης που εξακολουθεί να κρατά χαρακτήρα σε έναν κόσμο που τρέχει με ταχύτητα.
Η καταγωγή της τέχνης: Το δίδυμο Γεώργιος και Μιχάλης Μελισσινός
Η ιστορία ξεκινά το 1920, όταν οι δίδυμοι αδελφοί Γεώργιος και Μιχάλης Μελισσινός ίδρυσαν την οικογενειακή επιχείρηση. Ο Γεώργιος (ο παππούς του Παντελή) ήταν ο επιχειρηματικός νους και ο Μιχάλης, η ποιητική ψυχή. Όταν ο Μιχάλης έφυγε από τη ζωή, ο αδελφός του συνέχισε μόνος.
Με καταστήματα στην Αιόλου και αργότερα στην Πανδρόσου, ο Γεώργιος Μελισσινός άρχισε να ντύνει τα πόδια της υψηλής κοινωνίας – ακόμη και βασιλικών προσώπων, καθώς έφτιαχνε τα χειμωνιάτικα παπούτσια (γυναικεία και ανδρικά) της τότε βασιλικής οικογένεια της Ελλάδος. Δημιουργούσε επίσης και ανθεκτικά ορειβατικά παπούτσια, που θεωρούνταν τα αθλητικά της εποχής και προτιμούνταν από την υψηλή κοινωνία για γυμναστική και περιηγήσεις στα ελληνικά βουνά.
Η επόμενη γενιά θα έφερνε μια απροσδόκητη στροφή: ο γιος του και πατέρας του Παντελή, Σταύρος, θα αφοσιωθεί στη δημιουργία σανδαλιών κατά… τύχη θα έλεγε κανείς, μετά από μια απλή παραγγελία μιας Αγγλίδας χορογράφου.
Η αρχή της διεθνούς πορείας
Στη μεταπολεμική Αθήνα, η επιβίωση δεν ήταν δεδομένη. Τότε ήταν που εμφανίστηκε ένας «άγγελος», όπως συνήθιζε να λέει χαρακτηριστικά η μητέρα του Παντελή: μια Αγγλίδα χορογράφος που μπήκε στο κατάστημα και ζήτησε να της φτιάξουν σανδάλια για τη χορευτική της ομάδα.
Ο Σταύρος Μελισσινός αρχικά δίστασε. Δεν ήθελε να αναλάβει τη δουλειά, όμως η σύζυγός του, τον έπεισε να το δοκιμάσει. Τελικά, έφτιαξε τα ζητούμενα σανδάλια, καθώς και λίγα παραπάνω, τα οποία τα τοποθέτησε στη βιτρίνα του καταστήματος. Το αποτέλεσμα ξεπέρασε κάθε προσδοκία. Αυτά τα «παραπανίσια» σανδάλια πουλήθηκαν μέσα σε μία μέρα σε Αμερικανίδες τουρίστριες και τα έσοδα ήταν όσα θα έβγαζε σε έναν ολόκληρο μήνα.
«Αυτό ήταν το σημείο καμπής» περιγράφει στο iefimerida ο Παντελής Μελισσινός. «Ο πατέρας μου, δίδαξε το σχέδιο στους τεχνίτες του και έτσι ξεκίνησε η μεγάλη παραγωγή. Εκείνη την εποχή υπήρχαν αρκετές αμερικανικές βάσεις στην Ελλάδα, με αποτέλεσμα οι γυναίκες των στρατιωτών να επισκέπτονται το μαγαζί και να κάνουν τις αγορές τους. Εντυπωσιάζονταν όχι μόνο από τα σανδάλια, αλλά και από τον ίδιο τον πατέρα μου. Ήταν ποιητής, ένας καλλιτέχνης, άνθρωπος με αμεσότητα και πνεύμα, ο οποίος μάγευε τους ξένους με την απλότητά του».
«Ο πατέρας μου ήταν τότε ο μοναδικός σανδαλοποιός στην Ευρώπη, μια ιδιότητα που του ταίριαζε όσο και η άλλη του – εκείνη του ποιητή. Έλεγε ότι ήταν μεγάλος ποιητής, αλλά εγώ θα έλεγα ότι μάλλον ήταν ένας μεγάλος fashion designer, γιατί έκανε επανάσταση στον χώρο της μόδας. Έδωσε νέα πνοή στο αρχαιοελληνικό σανδάλι, αντικαθιστώντας τη βαρβαρότητα με κομψότητα. Σανδάλια που μέχρι τότε θύμιζαν Birkenstock, τώρα αποκτούσαν σχήμα, αρμονία και χαρακτήρα», εξηγεί.
Κάπως έτσι, τα σανδάλια Melissinos άρχισαν να ταξιδεύουν σε όλο τον κόσμο: στις αποσκευές των Αμερικανίδων, στους δρόμους της Ρώμης, του Παρισιού, του Λονδίνου. Η φήμη τους δεν χτίστηκε με διαφημίσεις, αλλά με επαφές και με ανθρώπους που ήθελαν να φορούν κάτι αυθεντικό.
Όταν το σανδάλι έγινε σύμβολο: Από τους Beatles στην Τζάκι Ωνάση και τους Μπάιντεν
Καθώς η δεκαετία του ’60 φέρνει το χίπικο πνεύμα και τη διεθνή αισθητική επανάσταση, τα σανδάλια Melissinos γίνονται αντικείμενο λατρείας. Από τουρίστριες που αναζητούν το αυθεντικό, μέχρι τους Beatles και τη βασίλισσα Σοφία, οι δημιουργίες του Σταύρου Μελισσινού ταξιδεύουν παγκοσμίως.
Με εμμονή στη λεπτομέρεια, υπήρξε ο πρώτος που «πάντρεψε» την αρχαία λιτότητα με το σύγχρονο σχέδιο. Μάλιστα, στην αρχή θεωρούσαν ότι ήταν «τρελός», όπως εξομολογείται ο Παντελής. «Μετά όμως, όταν άρχισαν να βλέπουν την επιτυχία του, άρχισαν να τον αντιγράφουν τόσο στην Ελλάδα, όσο και στο εξωτερικό. Όμως ο πατέρας μου διέφερε από εκείνους, γιατί δεν τον ενδιέφεραν τα χρήματα, αλλά η δόξα. Είχε διαφορά», επισημαίνει.
Στο μαγαζί άρχισαν να μπαίνουν διάσημοι από κάθε χώρο. «Το ατελιέ μετατράπηκε σε σημείο αναφοράς. Όταν στα τέλη της δεκαετίας του 1960 τα “σκαθάρια” πέρασαν το κατώφλι του μαγαζιού, έγινε χαμός. Ήμουν μόλις οχτώ ετών και δεν ήξερα πολλά, αλλά ο μεγαλύτερος αδελφός μου, δεκατριών τότε, ήταν φανατικός θαυμαστής τους. Όταν τους αντίκρισε, ένιωσε πως είδε τους θεούς του – τόσος ήταν ο ενθουσιασμός του. Τον θυμάμαι να μου μιλά με πάθος για το αυτόγραφο που του έδωσε ο Τζον Λένον πάνω σε ένα φύλλο εφημερίδας. Ήταν ο πιο cool απ’ όλους όπως μου είπε. Όταν κάποτε ρώτησα τον πατέρα μου γιατί δεν πήρε αυτόγραφα από τους Beatles, τότε μου απάντησε: “Εκείνοι έπρεπε να πάρουν από μένα”».
Και ίσως είχε δίκιο. Γιατί αυτό το μικρό μαγαζί στο κέντρο της Αθήνας, είχε γίνει τόπος όπου η τέχνη του σανδαλιού συνάντησε την ιστορία και το στιλ.
Την ίδια δεκαετία, το μαγαζί επισκέφθηκε και η Τζάκι Ωνάση. Το Μοναστηράκι σταμάτησε να αναπνέει για λίγα λεπτά. Η άφιξή της δεν είχε ανακοινωθεί, αλλά όλοι ήξεραν ποια ήταν.
Ο «γουρλής» Παντελής Μελισσινός
Το 2011 το κατάστημα επισκέφθηκαν η Τζιλ Μπάιντεν με την κόρη της, Άσλεϊ. «Ήταν ευγενικές και φιλικές. Πήραν πολλά σανδάλια», θυμάται ο Παντελής Μελισσινός. «Είπα τότε αστειευόμενος στην Τζιλ πως “τώρα που πήρες σανδάλια από εμένα, ο άνδρας σου θα γίνει πρόεδρος των ΗΠΑ” και γελάσαμε». Όντως, μετά από μερικά χρόνια, ο Τζο Μπάιντεν που τότε ήταν αντιπρόεδρος των ΗΠΑ, έγινε «πλανητάρχης».
Ωστόσο, δεν ήταν η πρώτη φορά που έβγαινε αληθινός κι έφερνε… γούρι σε κάποιον. «Το 2004, μόλις είχα αναλάβει το μαγαζί, ήρθε η βασίλισσα της Ισπανίας, Σοφία, να αγοράσει σανδάλια για τον γιο της, Φελίπε. Της είπα αστειευόμενος πως όποιος παίρνει σανδάλια από εμάς, παίρνει και… προαγωγή. Μετά από κάποια χρόνια, ο Φελίπε έγινε βασιλιάς», σημειώνει γελώντας ο Παντελής Μελισσινός.
Πιο πρόσφατη περίπτωση, είναι αυτή του σημερινού αντιπροέδρου των ΗΠΑ, Τζέι Ντι Βανς. «Πέρσι, ήρθε η σύζυγος του. Δεν γνώριζα ποια ήταν, το κατάλαβα μόνο όταν σημείωσε το όνομά της. Της είπα πως ο άνδρας της -που περίμενε έξω με τα παιδιά τους- θα γίνει αντιπρόεδρος. Και να που έγινε», συνεχίζει με την ίδια χιουμοριστική διάθεση.
Οι διάσημοι που είτε πέρασαν από τα ατελιέ και άφησαν τη δική τους αύρα όλα αυτά τα χρόνια, είναι αμέτρητοι: Μαρία Κάλλας, Μπομπ Σάγκετ, Τζέρεμι Άιρονς, Λίλι Τόμλιν, Τζέιν Φόντα, Μικ Τζάγκερ, Τζόζεφ Κόττεν, Σοφία Λόρεν, Μισέλ Πικολί, Ρίτσαρντ Κουέστ, Beatles, και η λίστα συνεχίζεται… Κάθε επίσκεψη και μια ιστορία. Κάθε πρόσωπο και μια ξεχωριστή εντύπωση. Τα σανδάλια των Μελισσινών φόρεσαν επίσης σε ταινίες τους, οι Ράκελ Γουέλς και Άν Λόνμπεργκ.
Το κατάστημα ως χώρος τέχνης και συνάντησης
Το Melissinos Art -The Poet Sandal Maker δεν είναι απλώς ένα μαγαζί. Λειτουργεί ταυτόχρονα ως εργαστήριο, γκαλερί και πνευματικός τόπος. Εδώ, η δημιουργία δεν είναι μαζική. Είναι βιωματική, προσωπική.
Όλα μέσα στον χώρο – από τη μυρωδιά του δέρματος, μέχρι τα έργα τέχνης του Παντελή Μελισσινού που κοσμούν τους τοίχους και τα αντικέ έπιπλα – συνθέτουν ένα περιβάλλον που θυμίζει περισσότερο ατελιέ ή καλλιτεχνικό σαλόνι παρά εμπορική επιχείρηση.
Άλλωστε, αυτό υπήρξε για δεκαετίες το εργαστήριο της οικογένειας: ένας τόπος όπου συναντιούνταν οι Τσαρούχης, Φασιανός, Αργυράκης, Κατσαρός, ποιητές, ηθοποιοί, εικαστικοί και στοχαστές. Δεν έλεγαν «πάμε στον Μελισσινό», αλλά «πάμε στον ποιητή», ένα προσωνύμιο που δεν προέκυψε τυχαία, καθώς ο Σταύρος Μελισσινός έγραφε όντως ποιήματα.
«Ήταν μια πολύ ωραία κατάσταση, η οποία τώρα έχει χαθεί. Οι άνθρωποι είχαν επικοινωνία. Περισσότερο απ’ ό,τι σήμερα με το διαδίκτυο. Τώρα επικρατεί περισσότερο ο ναρκισσισμός. Τότε επικρατούσε η πραγματική επικοινωνία», επισημαίνει ο Παντελής Μελισσινός.
Παντελής Μελισσινός: Ο συνεχιστής μιας παράδοσης με προσωπική σφραγίδα
Ο σημερινός συνεχιστής της τέχνης της σανδαλοποιίας, ζει και δημιουργεί μέσα από την πολλαπλή του ταυτότητα: σανδαλοποιός, ζωγράφος, μουσικός, ποιητής. Σαν πατέρας που αγαπά όλα του τα παιδιά, έτσι και ο ίδιος δεν μπορεί να ξεχωρίσει κάποια τέχνη περισσότερο από την άλλη. «Όλες οι τέχνες μου είναι ίσες, γιατί η μία βοηθάει την άλλη», λέει χαρακτηριστικά.
Από μικρός ζωγράφιζε, έπαιζε πιάνο κι έγραφε ποιήματα. «Έκανα ό,τι μπορούσα για να αποφεύγω τα μαθήματα», μου εκμυστηρεύεται γελώντας. «Ήθελα να ξεφεύγω. Ήμουν πολύ συνεπαρμένος με τη ζωγραφική. Ζωγράφιζα από τότε πάνω σε σανδάλια, τα οποία μου αρέσει να αποκαλώ “η τέχνη στα πόδια σας”».
Δεν ακολουθεί τη μόδα, την παρατηρεί, παίρνει ερεθίσματα και την επεξεργάζεται. Η μεγάλη του αγάπη είναι η αρχαία Ελλάδα. «Η αρχαιότητα κι εγώ είμαστε ένα μέσα μου», δηλώνει.
Κι όταν τον ρωτάω για ποιο πρόσωπο, εν ζωή ή μη, θα ήθελε να φτιάξει σανδάλια, η απάντηση του έρχεται αβίαστα: «Για τον Αριστοτέλη. Για να πιάσω κουβέντα μαζί του για το κοινωνικό σύστημα της ανθρωπότητας».
Διαφήμιση για την Ελλάδα
Πώς αισθάνεται που έχει αυτό το όνομα; Νιώθει την ευθύνη που «κουβαλά» ή το βλέπει περισσότερο ως έμπνευση;
«Για μένα δεν είναι βάρος, είναι έμπνευση», απαντά. «Το βλέπω ως μέσο για να προσφέρω κάτι παραπάνω από ένα όμορφο προϊόν – μια μικρή κοινωνική συνεισφορά. Διαφημίζω την Ελλάδα, όπως έκανε και ο πατέρας μου παλιότερα, που τον έβλεπαν ως ένα “ζωντανό αξιοθέατο” του τόπου μας. Έτσι νιώθω κι εγώ σήμερα: μέρος αυτής της συνέχειας, αυτής της πολιτισμικής αφήγησης».
«Τα σανδάλια που δημιουργώ δεν είναι απλώς υποδήματα – είναι φορείς παράδοσης, κομμάτια μνήμης, καλλιτεχνικής και προσωπικής έκφρασης. Δεν ανήκουν σε τουριστικά στερεότυπα όπως το ούζο ή το συρτάκι. Είναι σύνδεσμος με κάτι βαθύτερο: με την αρχαία φιλοσοφία, την έννοια της ελευθερίας, την απλότητα και τη σοφία».
Τι είναι το σανδάλι για εκείνον; «Το σανδάλι είναι ελευθερία. Μου θυμίζει τους χίπηδες, τότε που ήμουν παιδάκι και τους έβλεπα με θαυμασμό, να ταξιδεύουν με σανδάλια και ταγάρια σε ελληνικά νησιά. Είναι ο συνδετικός κρίκος ανάμεσα στον απλό κόσμο και την υψηλή κοινωνία. Το φορούν όλοι. Tο σανδάλι δεν είναι απλώς υπόδημα. Είναι διάλογος. Είναι μέσο έκφρασης. Είναι φιλοσοφία. Είναι τέχνη που περπατά».
Οι δυσκολίες του επαγγέλματος
Το επάγγελμα του σανδαλοποιού είναι μαγικό, αλλά και βαθιά απαιτητικό. Δεν είναι μόνο οι ώρες της χειροποίητης δημιουργίας, που κουράζουν και καταπονούν το σώμα. Αυτό που προβληματίζει τον Έλληνα σανδαλοποιό, είναι το γεγονός πως οι πρώτες ύλες – όλες ελληνικές- εξαφανίζονται σιγά – σιγά, καθώς οι προμηθευτές του, λιγοστεύουν. Συγκεκριμένα, το εργοστάσιο από όπου προμηθευόταν μέχρι σήμερα τα λάστιχα στη Θεσσαλονίκη, δυστυχώς πρόκειται να κλείσει, ενώ και οι βυρσοδέψες που του στέλνουν τα δέρματα, κινδυνεύουν με κλείσιμο. Παρά τις δυσκολίες, δεν χάνει το πάθος του και συνεχίζει να υπηρετεί την παράδοση που έχει συμβάλει καθοριστικά στην τουριστική εικόνα της Ελλάδας.
«Νιώθουμε σαν Ελληνίδες θεές»
Καθώς συνομιλούμε μαζί του στο εργαστήριό του λίγα μόλις βήματα από το Μουσείο της Ακρόπολης, τουρίστες από κάθε γωνιά του κόσμου μπαίνουν συνεχώς στο χώρο, χαζεύοντας με θαυμασμό τις δημιουργίες του. Μια μητέρα με την κόρη της, ήρθαν από τη Νότια Καρολίνα των ΗΠΑ. Λατρεύουν την Ελλάδα και ειδικά η νεαρή κοπέλα, η οποία είναι μεγάλη θαυμάστρια της ελληνικής μυθολογίας.
Μαγεμένες από την ιστορία, την αισθητική και τη λίστα των διάσημων πελατών, αγοράζουν σανδάλια και λένε χαμογελώντας: «Είναι το πιο αυθεντικό σουβενίρ που πήραμε από την Ελλάδα. Νιώθουμε σαν Ελληνίδες θεές».
