Καύσωνας: Ο Δημήτρης Ζιακόπουλος μέσα από το ertnews.gr ενημερώνει και συμβουλεύει για τη διαχείριση της κατάστασης

Πώς ένας βορειοδυτικός άνεμος «γίνεται» αερόθερμο και μετατρέπει σε «καμίνι» τον κάμπο της Λάρισας;

Πώς η αύρα του Σαρωνικού εισχωρεί στην καρδιά της πρωτεύουσας και εμποδίζει την εκτόξευση της θερμοκρασίας;  Πώς, όμως, η επικράτηση ενός βορειοανατολικού ανέμου, την Πέμπτη και την Παρασκευή, θα την ανεβάσουν στους 40 βαθμούς;

Για ό,τι χαρακτηρίζει έναν καύσωνα, ανάλογα με την κάθε περιοχή και για το πώς μπορούμε να διαχειριστούμε την κατάσταση, μιλάει στο ertnews.gr o κ. Δημήτρης Ζιακόπουλος, μαθηματικός – μετεωρολόγος και μέλος της μέλος Επιτροπής Εκτίμησης Κινδύνου της Γενικής Γραμματείας Πολιτικής Προστασίας.

Ο Δάσκαλος της Μετεωρολογίας μας μίλησε, απλά και κατανοητά, για όλα όσα θα θέλαμε να γνωρίζουμε για το φαινόμενο των παρατεταμένων υψηλών θερμοκρασιών.

Συνέντευξη στη Σοφία Πατραμάνη

Ο καύσωνας στις πόλεις και την επαρχία

Οι συνθήκες της πόλης είναι αυτές που ανεβάζουν σημαντικά τις ελάχιστες θερμοκρασίες.

Πρόκειται για τη λεγόμενη αστική θερμική νησίδα.

Μετά τις πρώτες μία με δύο ημέρες του καύσωνα, παρατηρείται μία μεγάλη διαφορά μεταξύ των μεγάλων αστικών κέντρων και των αγροτικών περιοχών.

Στην επαρχία, οι θερμοκρασίες, τη νύχτα, πέφτουν αρκετά χαμηλά, διότι απάγεται θερμότητα (μεγάλου μήκους κύματος ακτινοβολία) προς το διάστημα.

Εδώ στην Αττική και γενικότερα στα μεγάλα αστικά κέντρα, αυτή η δυνατότητα απαγωγής της θερμοκρασίας προς το διάστημα, τη νύχτα, δεν λειτουργεί σωστά. Δεν λειτουργεί σωστά, για αρκετούς λόγους, που δεν μπορούν να βοηθήσουν να φύγει η θερμοκρασία από τα κτίρια, οι κυριότεροι εκ των οποίων είναι η έλλειψη πρασίνου, η πυκνή δόμηση, η επικράτηση ασθενών ανέμων.

Εχουμε, λοιπόν, όλα αυτά τα υλικά, άσφαλτο, τσιμέντα κλπ, να θερμαίνονται την ημέρα και, σταδιακά, τη νύχτα να αποβάλουν τη θερμότητα προς το περιβάλλον, μη αφήνοντας τις ελάχιστες τιμές της θερμοκρασίας να πέσουν.

Επομένως, θεωρώ ότι σχεδόν πάντα στις περιπτώσεις του καύσωνα, μετά τη δεύτερη τρίτη νύχτα, θα έχουμε το φαινόμενο των πολύ υψηλών ελάχιστων τιμών της θερμοκρασίας. Είναι ένα θέμα το οποίο δεν αντιμετωπίζεται εύκολα. Αποτελεί θερμική καταπόνηση τόσο ο καύσωνας της ημέρας, όσο και ο “καύσωνας” (σε εισαγωγικά) της

νύχτας, αλλά δεν έχουμε και άλλη δυνατότητα. Δηλαδή, σε τελική ανάλυση, θα πρέπει να μάθουμε να ζούμε και με καύσωνες.

Το φαινόμενο του «αερόθερμου»

Ο καύσωνας επηρεάζεται, πάρα πολύ, από το πεδίο των ανέμων. Κι όταν λέμε ανέμους, εδώ, να διακρίνουμε τις κατηγορίες. Δύο είναι οι κατηγορίες:

Είναι οι μεγάλης κλίμακας άνεμοι, οι οποίοι προκύπτουν από το συνδυασμό των παραμετρικών υψηλών με τα χαμηλά (που λέμε), αλλά και οι τοπικοί άνεμοι- οι ημερήσιοι, οι μικρής κλίμακας άνεμοι, όπως είναι οι αύρες.

Όταν οι μεγάλης κλίμακας άνεμοι, καλύπτουν τις τοπικές μεταβολές του ανέμου( όπως οι αύρες), τότε επηρεάζουν, σημαντικά τη θερμοκρασία.

Για παράδειγμα: όταν επικρατεί ένα δυτικό βορειοδυτικό ρεύμα, όπως έχουμε, σήμερα, στη Θεσσαλία, τότε στις περιοχές ανατολικά της Πίνδου, ο άνεμος είναι καταβάτης, “θερμαίνεται”, όπως λένε στη μετεωρολογία- συμπιέζεται και θερμαίνεται, κατεβαίνοντας τη θεσσαλική πεδιάδα και αυξάνει πολύ τη θερμοκρασία.

 Αν δεν υπήρχε αυτό το βορειοδυτικό ρεύμα, τότε η θερμοκρασία, στον κάμπο, μπορεί να ήταν και 3 και 4 και 5 βαθμούς χαμηλότερη. Οταν είναι καταβατικό το ρεύμα, τότε λειτουργεί σαν αερόθερμο!

  Ο ρόλος της θαλάσσιας αύρας και της αύρας των ορέων

Ο άνεμος, τώρα, σε ημερήσια χρονική κλίμακα:

Προφανώς, υπάρχει διαφορά, αν λειτουργεί η θαλάσσια αύρα ή η αύρα των ορέων, των βουνών, που λέγαμε κάποτε.

Στη διάρκεια των θερμών ωρών της ημέρας, λόγω διαφορετικής θέρμανσης, μεταξύ ξηράς και θαλάσσης, έχουμε τη θαλάσσια αύρα. Δηλαδή αυτό το ρεύμα που ξεκινάει από τη θάλασσα και καταλήγει στο εσωτερικό της στεριάς, σε μια απόσταση 30 έως 40 (το πολύ) χιλιομέτρων.

Αυτός ο αέρας είναι δροσερός. Τα οφέλη είναι σημαντικά, διότι με την αύρα ελαττώνεται πάρα πολύ η θερμοκρασία.

Για παράδειγμα: τις τελευταίες μέρες στην Αθήνα, η θερμοκρασία δεν ξεπέρασε τους 38 -39 βαθμούς και αυτό οφείλεται βασικά στην αύρα του Σαρωνικού, η οποία επηρεάζει την πόλη.

Όσο και να φαίνεται περίεργο, περνάει και από μεγάλους δρόμους, στη λεωφόρο Συγγρού κ.ά. Η θαλάσσια αύρα φτάνει και μέχρι το κέντρο της Αθήνας και δημιουργεί καλές συνθήκες.

Αν αυτό αλλάξει, που περιμένουμε να αλλάξει την Πέμπτη και την Παρασκευή, οπότε θα επικρατήσει ένα βόρειο -βορειοανατολικό ρεύμα, τότε στην πόλη θα παρατηρηθεί άνοδος θερμοκρασίας και εκτιμούμε ότι μπορεί να φθάσουμε και στους 41 ή και 42 βαθμούς.

Από την άλλη πλευρά, στην επαρχία, η αύρα των βουνών, οι ψυχρές αέριες μάζες, που κατεβαίνουν, τη νύχτα, από τα πλησιέστερα βουνά, κάνουν αισθητή την πτώση της θερμοκρασίας και αυτό είναι θετικό στο να μην καταπονείται κάποιος και να κοιμάται καλύτερα.

 Όμως σε μια πόλη σαν την Αθήνα και σε πολλές άλλες περιοχές όλης της χώρας, δεν υπάρχει αυτός ο βαθύς, ο ψυχρός άνεμος, ο νυχτερινός.

Το μικροκλίμα του σπιτιού μας.

Τι σημαίνει διαχείριση του μικροκλίματος; Κατ’ αρχήν, πρέπει να επιλέξουμε ποια παράθυρα θα ανοίγουμε, νωρίς το πρωί. Προφανώς, τα παράθυρα, τα βορινά, αλλά και άλλα πλαϊνά, θα μπορούν να ανοίξουν, αλλά μόλις αρχίσει η θερμοκρασία η εξωτερική να είναι μεγαλύτερη από εκείνη του σπιτιού, τότε θα πρέπει να κλείσουν (παντζούρια και τζάμια).

Και σε ό,τι αφορά το αιρκοντίσιον: Δεν μπορούμε να έχουμε, όλο το 24ωρο, σε λειτουργία τα κλιματιστικά.

Και όταν τα λειτουργούμε, πρέπει να επιλέγουμε τους 27, 28  βαθμούς – όχι τους 22 και 23 βαθμούς. Με αυτόν τον τρόπο και οικονομία στην τσέπη κάνουμε και δεν επιβαρύνουμε το δίκτυο.

Παλαιότερα τα σπίτια και, κυρίως, στην επαρχία, ήταν με πολύ παχείς τοίχους. Πέτρινα.

Αλλά σε κάθε περίπτωση, τα κτίρια ήταν χαμηλότερα. Ήταν με άλλα υλικά φτιαγμένα.

Δυστυχώς, φτιάξαμε διαμερίσματα – κλουβιά. Με πολύ μεγάλα τζάμια, με σίδερα και με ατσάλι και, ουσιαστικά, συλλέγουμε την ηλιακή θερμοκρασία, με ακτινοβολία που μετατρέπεται σε θερμότητα και μετά ξοδεύουμε του κόσμου τα χρήματα για να βγάλουμε αυτή την θερμότητα, που συσσωρεύτηκε στα διαμερίσματα μας.

Πέρα από την ευκολία των κλιματιστικών, θα πρέπει να σκεφτούμε, αλλιώς, το πράγμα:

Θα πρέπει να αλλάξει και η αρχιτεκτονική των σπιτιών. Θα πρέπει να αλλάξουν πολλά πράγματα. Γι αυτό λέμε ότι η προσαρμογή έπρεπε ήδη να αρχίσει από χθες.

Κλιματική αλλαγή

Θα πρέπει να μάθουμε να προσαρμοστούμε στην κλιματική αλλαγή. Τη βλέπουμε, σχεδόν συνεχώς, τα καλοκαίρια, αλλά και με τα έντονα καιρικά φαινόμενα, όπως οι πλημμύρες.

Θα πρέπει να προσαρμόσουμε τις κοινωνίες, ώστε να είναι πιο ανθεκτικές. Και δεύτερον να αλλάξουμε τον τρόπο ζωής μας – ο καθένας σε ατομικό επίπεδο.

Ιούλιος, ο πιο ζεστός μήνας, αλλά…

Διαχρονικά, από την αρχαιότητα, ο Ιούλιος είναι ο πιο ζεστός μήνας και, κυρίως, το τρίτο δεκαήμερό του.

Αλλά από ΄κει και μετά, τώρα, με την κλιματική αλλαγή, έχουμε μία ένταση των επεισοδίων, (όπως οι καύσωνες) και μία αυξημένη συχνότητα στην εμφάνισή τους.

Επίσης, έχουμε και μία επέκταση και προς το Μάιο και προς το Σεπτέμβριο. Δηλαδή, έχουμε και πρωιμότερους καύσωνες, κυρίως το δεύτερο μισό δεκαπενθήμερο του Μαΐου, αλλά και όψιμους καύσωνες, την περίοδο του Σεπτεμβρίου. Άλλωστε έχουμε και υψηλές τιμές και τον Ιούνιο. Είχαμε σοβαρά επεισόδια καύσωνα και τον Ιούνιο. Και εφέτος και άλλες χρονιές. Ούτε τον Αύγουστο δεν λείπουν οι περίοδοι καύσωνα.

Ο Αύγουστος και τα μελτέμια

Ο Αύγουστος, όμως, έχει και ένα άλλο χαρακτηριστικό: Πέρα από το ότι μικραίνει η ημέρα, μεγαλώνει η νύχτα, έχουμε και την αυξημένη συχνότητα των μελτεμιών, οπότε τουλάχιστον, στην ανατολική Ελλάδα, ελαφραίνει, κάπως, η κατάσταση από πλευράς υψηλών θερμοκρασιών.

Και με την πάροδο των ετών, αυτό δεν φαίνεται να παρουσιάζει μεγάλες αλλαγές.

Πώς γίνεται η μέτρηση της θερμοκρασίας

Στον Παγκόσμιο Μετεωρολογικό Οργανισμό, μετράμε τη θερμοκρασία με συγκεκριμένες διαδικασίες, δηλαδή σε ένα ύψος δύο μέτρων πάνω από το έδαφος, να υπάρχει γκαζόν, δηλαδή χόρτο πράσινο κάτω από τον αισθητήρα της θερμοκρασίας και όλη αυτή η εγκατάσταση να είναι μακριά από τοίχους, διότι όλα τα κτίρια ακτινοβολούν θερμότητα. Επομένως αν θέλουμε να μετρήσουμε αντικειμενικά τη θερμοκρασία του αέρα, θα πρέπει να πάμε σε αυτές τις προδιαγραφές. Διαφορετικά, θα μετρήσουμε και τη θερμοκρασία του αέρα αλλά και τη θερμοκρασία η οποία εκπέμπεται από τα αντικείμενα που είναι κοντά στον σταθμό.

Σε ότι αφορά τη μέτρηση, στα αστικά κέντρα, δεν είναι εύκολο να βρεις μια εκτεταμένη περιοχή (εκτός αν υπάρχει κάποιο πάρκο), η οποία να είναι απαλλαγμένη από κάθε επήρεια των γειτονικών κτιρίων, του τσιμέντου και της ασφάλτου.

Πάντα, σε μια μεγάλη πόλη, όσο καλά και να μετρηθεί η θερμοκρασία, θα υπάρχει διαφορά με την αντίστοιχη θερμοκρασία μιας αγροτικής ή ημι-αγροτικής περιοχής. Αυτή είναι η διαφορά.

Ωστόσο, άλλο να μετράς την ελάχιστη θερμοκρασία σε ένα στενό δρομάκι τη νύχτα, που μπορεί να μην πέσει και κάτω από 32 βαθμούς και άλλο σε ένα εκτεταμένο χώρο όπου υπάρχει κάποιο πράσινο.

Ο ορισμός του καύσωνα

Η λέξη «καύσωνας» έχει προέλευση από την αρχαία Ελλάδα με το γνωστό «καύμα», «τα κινητά καύματα» -λέγανε τότε.

Στη συνέχεια, πέρασε στο Βυζάντιο ο όρος καύσωνας ή κάψωνας και η κάψα, για να φτάσει σε εμάς “ο καύσωνας”.

Από καθαρά μετεωρολογικής πλευράς, διεθνώς, το φαινόμενο ονομάζεται θερμό κύμα, γιατί δείχνει καλύτερα και την ατμοσφαιρική κυκλοφορία.

Στη χώρα μας, επικράτησε ο όρος καύσωνας, κυρίως σε ό, τι αφορά τα αποτελέσματα του θερμού κύματος, πάνω σε εμάς και γενικότερα στην περιοχή μας.

Με αυτή την έννοια, λοιπόν, δεν υπάρχει αυστηρός ορισμός του καύσωνα.

Ένας ορισμός λέει ότι όταν η θερμοκρασία του περιβάλλοντος είναι πάνω από εκείνη του ανθρωπίνου σώματος, τότε ο οργανισμός αναγκάζεται να κινητοποιήσει μηχανισμούς, για να μείνει σταθερά στην θερμοκρασία των 36,6 βαθμών.

Μερικοί λένε ότι οι θερμοκρασίες των 37 των 38 βαθμών δεν είναι «επαρκείς». Βάζουν, λοιπόν, το άνω όριο στους 39 -40 βαθμούς.

 Άλλοι χρησιμοποιούν και τις ελάχιστες τιμές της θερμοκρασίας. Σε άλλες περιοχές, κυρίως της κεντρικής και βόρειας Ευρώπης χρησιμοποιούν και την υγρασία, σε αυτό που λέμε “δείκτης δυσφορίας”.

Θα έλεγα, συμπερασματικά, ότι στην περιοχή μας, επειδή η σχετική υγρασία την ώρα, που σημειώνονται οι μεγάλες θερμοκρασίες, δεν είναι μεγάλη, δηλαδή είναι γύρω στο 20 -25%, το πολύ και μπορεί και χαμηλότερα, ο ορισμός έχει μείνει με τη χρησιμοποίηση μόνο των μέγιστων θερμοκρασιών.

Παρόλα αυτά, για άλλες ανάγκες, έχουμε άλλους δείκτες που μετρούν την υγρασία, συνδυασμούς και της υγρασίας, της θερμοκρασίας, αλλά και της ακτινοβολίας (από κτίρια, άσφαλτο κλπ), η οποία είναι σημαντικός παράγοντας, για την άνεση που αισθάνεται ένας άνθρωπος.

    «Όχι στον πανικό για τον καύσωνα»

Υπάρχουν ιστοσελίδες, υπάρχουν άνθρωποι που δεν ξέρω, αν είναι όλοι μετεωρολόγοι, προφανώς, δεν είναι, οι οποίοι σπέρνουν πανικό, καταστροφολογία και κινδυνολογία, μιλώντας για τον καύσωνα. Βγαίνουν και λένε «μα δεν θα έχει 42 βαθμούς, θα έχει 43». Και λοιπόν; Αυτό είναι το μείζον θέμα;

Θα πρέπει όλοι να συναισθανθούν ότι υπάρχουν άνθρωποι φτωχοί, οι οποίοι δεν μπορούν, δεν έχουν κλιματιστικά.

΄Η πως ακόμη κι αν έχουν, δεν μπορούν να τα ανάβουν όλη μέρα, γιατί το κόστος είναι μεγάλο. Προφανώς, αυτοί οι φτωχοί άνθρωποι, οι οποίοι δεν φέρουν τη μεγαλύτερη ευθύνη για την πρόκληση της κλιματικής αλλαγής, υφίστανται τα μεγαλύτερα δεινά.

Επομένως, λοιπόν, αν σε όλα αυτά βάλουμε και τον πανικό μέσα, δεν κάνουμε τίποτα.

Θα πρέπει λοιπόν να είμαστε φειδωλοί και στα μεγάλα νούμερα, τα οποία, εν μέρει δεν είναι και τόσο πολύ αληθινά – προηγουμένως εξήγησα πώς γίνεται, σωστά, η μέτρηση της θερμοκρασίας

Επομένως, λοιπόν, παράκληση και δική μου, στο μέτρο που μπορούν να συναισθανθούν όλοι, είναι ότι δεν μπορούν να τρομοκρατούν τον κόσμο όταν έρχεται ένα ακραίο καιρικό φαινόμενο.

Υπάρχει οργανωμένη πολιτεία, η Εθνική Μετεωρολογική Υπηρεσία, η Πολιτική Προστασία, η οποία έχει αναλάβει το έργο της ενημέρωσης.

H τήρηση των οδηγιών, που δίνονται από τους ειδικούς είναι σημαντική στη διαχείριση της κατάστασης.