Η χημειοθεραπεία για την αντιμετώπιση του καρκίνου μπορεί να βλάψει τα υγιή κύτταρα και ορισμένα φάρμακα μπορούν να αυξήσουν κατά δεκαετίες την ηλικία υγιών αιμοσφαιρίων, σύμφωνα με τα ευρήματα νέας μελέτης.
Οι ερευνητές εντόπισαν τέσσερις νέες μεταλλακτικές υπογραφές -μοτίβα βλάβης του DNA που προκαλούν συγκεκριμένες κατηγορίες φαρμάκων- που συνδέονται με τη χημειοθεραπεία.
Εντόπισαν επίσης φάρμακα που μπορούν ακόμη και να «γεράσουν τεχνητά» τα υγιή αιμοσφαίρια μέσω αυτών των μεταλλάξεων.
Τα ευρήματα θα μπορούσαν να βοηθήσουν τους γιατρούς να επιλέξουν θεραπείες για τον καρκίνο που προκαλούν ελάχιστη βλάβη στον οργανισμό των ασθενών, ενώ συνεχίζουν να καταπολεμούν τον καρκίνο, λένε οι επιστήμονες.
Κάποια φάρμακα χημειοθεραπείας καταστρέφουν τα κύτταρα που διαιρούνται γρήγορα, βλάπτοντας το DNA τους και προκαλώντας τον κυτταρικό τους θάνατο. Υπάρχουν όμως και υγιή κύτταρα που διαιρούνται γρήγορα, όπως αυτά που βρίσκονται στο μυελό των οστών και στο αίμα.
Οι ερευνητές συνέκριναν το αίμα 23 ατόμων, ηλικίας 3 έως 80 ετών, που είχαν προηγουμένως υποβληθεί σε χημειοθεραπεία, με το αίμα εννέα ατόμων χωρίς ιστορικό καρκίνου ή χημειοθεραπείας.
Οι μεταλλάξεις συνδέονται με τη γήρανση
Συνολικά, όσοι είχαν υποβληθεί σε χημειοθεραπεία είχαν λάβει 21 διαφορετικά φάρμακα, συμπεριλαμβανομένων παραγώγων πλατίνας και αλκυλιωτικών παραγόντων, που σκοτώνουν τα καρκινικά κύτταρα καταστρέφοντας το DNA τους.
Οι ερευνητές απομόνωσαν αιμοποιητικά βλαστοκύτταρα και ώριμα αιμοσφαίρια. Εξέτασαν το DNA των κυττάρων και τα υπέβαλαν σε αλληλούχιση ολόκληρου του γονιδιώματος.
Χρησιμοποιώντας μαθηματικά μοντέλα, εντόπισαν μια σειρά από μεταλλακτικές υπογραφές στο DNA κάθε κυττάρου, τέσσερις από τις οποίες δεν είχαν αναφερθεί ποτέ στο παρελθόν στη βάση δεδομένων COSMIC των μεταλλακτικών υπογραφών και υπάρχει μεγάλη πιθανότητα να έχουν προκληθεί από τη χημειοθεραπεία.
Αν και ορισμένες από τις υπογραφές ήταν παρούσες σε δείγματα τόσο από την ομάδα χωρίς καρκίνο όσο και από την ομάδα που είχε υποβληθεί σε χημειοθεραπεία, 11 εμφανίστηκαν μόνο στην ομάδα που είχε υποβληθεί σε χημειοθεραπεία, στις οποίες καταγράφηκαν τα τέσσερα νέα χαρακτηριστικά.
Είναι ενδιαφέρον ότι δεν προκάλεσαν όλα τα φάρμακα χημειοθεραπείας τον ίδιο βαθμό μεταλλακτικού φορτίου. Για παράδειγμα, η κυκλοφωσφαμίδη, η οποία χρησιμοποιείται για τη θεραπεία καρκίνων όπως το πολλαπλό μυέλωμα και ο καρκίνος του μαστού, προκαλεί πολύ λιγότερες μεταλλάξεις από άλλα φάρμακα της ίδιας κατηγορίας.
.jpg?t=Hli9z4zX-0DiWVgHwXbxJg)
Περισσότερες μεταλλάξεις συνεπάγονται μεγαλύτερο κίνδυνο εμφάνισης άλλου τύπου καρκίνου μετά τη θεραπεία, που ονομάζεται δευτερογενής όγκος. «Ο κίνδυνος δευτερογενούς κακοήθειας με την κυκλοφωσφαμίδη είναι χαμηλότερος» από ό,τι με άλλα φάρμακα της κατηγορίας της, δήλωσε η πρώτη συγγραφέας της μελέτης Δρ. Emily Mitchell, αιματολόγος και ερευνήτρια στο Wellcome Sanger Institute και στο Cambridge University Hospital. Ο κίνδυνος ωστόσο, δεν είναι μηδενικός.
Ο καρκίνος προκαλείται από μεταλλάξεις που οδηγούν σε ανεξέλεγκτη ανάπτυξη των κυττάρων. Οι γενετικές μεταλλάξεις όμως, συνδέονται και με τη γήρανση.
«Κάθε κύτταρο του σώματός μας συσσωρεύει μεταλλάξεις με την πάροδο του χρόνου», δήλωσε ο Δρ. Francesco Maura, αιματολόγος και ερευνητής στο Memorial Sloan Kettering Cancer Center της Νέας Υόρκης, ο οποίος δεν συμμετείχε στη μελέτη. Όταν η χημειοθεραπεία προκαλεί μεταλλάξεις στα κύτταρα του αίματος, ιδιαίτερα στα αιμοποιητικά βλαστοκύτταρα, «αυτό δεν σημαίνει απαραίτητα ότι τα βλαστοκύτταρα έχουν γεράσει, απλά έχουν περισσότερες μεταλλάξεις».
Αυτές οι μεταλλάξεις που προκαλούνται από τη χημειοθεραπεία όμως, ενέχουν τον ίδιο κίνδυνο με τις μεταλλάξεις που σχετίζονται με την ηλικία, δηλαδή η συσσώρευσή τους αυξάνει τον κίνδυνο καρκίνου.
Η περίπτωση 3χρονου παιδιού
Μεταξύ των συμμετεχόντων στη μελέτη, υπήρχε ένα 3χρονο παιδί που είχε υποβληθεί σε χημειοθεραπεία και είχε 10 φορές περισσότερες μεταλλάξεις στο αίμα του από ό,τι τα υγιή, μη θεραπευμένα παιδιά της ηλικίας του. Τα αιμοσφαίρια του μικρού παιδιού φαίνονταν πιο γερασμένα από αυτά ενός 80χρονου συμμετέχοντα στη μελέτη που δεν είχε υποβληθεί ποτέ σε χημειοθεραπεία. Παρότι η συσσώρευση μεταλλάξεων κάνει τα κύτταρα να φαίνονται γηραιότερα, δεν οδηγεί πάντα σε ανάπτυξη όγκου, όπως δεν αναπτύσσουν όλοι οι ηλικιωμένοι καρκίνο.
Η Mitchell αναφέρθηκε σε μελέτη δική της και των συνεργατών της που δημοσιεύθηκε το 2024 στο περιοδικό The Lancet Oncology στην οποία απέδειξαν ότι μια εναλλακτική χημειοθεραπευτική αγωγή για το λέμφωμα Hodgkin λειτουργούσε εξίσου καλά με την τυπική επιλογή, προκαλώντας όμως λιγότερες μεταλλάξεις.
Το λέμφωμα Hodgkin έχει υψηλό ποσοστό ίασης άνω του 80%, αλλά για άλλους τύπους καρκίνων με χαμηλότερα ποσοστά ίασης, η εφαρμογή αυτής της προσέγγισης μπορεί να είναι πιο δύσκολη.
Επιπλέον, οι δευτερογενείς όγκοι χρειάζονται χρόνια για να αναπτυχθούν, οπότε οι άνθρωποι πρέπει να επιβιώσουν για κάποιο χρονικό διάστημα μετά την αρχική θεραπεία για να τους αντιμετωπίσουν. Η βελτιστοποίηση των αρχικών χημειοθεραπευτικών φαρμάκων για την ελαχιστοποίηση των μεταλλάξεων δεν θα ήταν χρήσιμη.
Η νέα μελέτη δημοσιεύτηκε στην επιστημονική επιθεώρηση Nature Genetics.
