H «εξέγερση του κάρβουνου» το 1956 στο Περιστέρι – Tα δραματικά γεγονότα στην Ανθούπολη

Με ένα ξέσπασμά τους χιλιάδες κάτοικοι της Ανθούπολης Περιστερίου και με ολονύχτια μάχη με τη χωροφυλακή έδωσαν τέλος στον εφιάλτη της παράνομης και έξω από κάθε κανόνα ασφαλείας λειτουργίας του λιγνιτωρυχείου της περιοχής, που με τις συνεχείς εκρήξεις δυναμίτιδας σε μικρό βάθος, κατέστρεψε πολλά σπίτια στην περιοχή.

Οι προσπάθειές τους που προηγήθηκαν για θεσμική αντιμετώπιση του προβλήματος, βρήκαν τοίχο σε μία μεταπολεμική – μετεμφυλιακή Ελλάδα, που «προσέλκυε επενδύσεις», χωρίς να υπολογίσει τις ανθρώπινες ζωές, ειδικά των εργαζομένων.

Ας πάρουμε όμως τα πράγματα από την αρχή.

Η πρώτη λειτουργία του ξεκίνησε το 1933 με ιδιοκτήτη τον Μικρασιατικής καταγωγής Γιώργο Ρομπάκη που και πριν τον ξεριζωμό είχε ανάλογη επαγγελματική ενασχόληση, για να ακολουθήσουν την κατοχική περίοδο οι Ιταλοί (όπως συνέβη σε αρκετές ανάλογες περιπτώσεις στην Ελλάδα εκείνα τα χρόνια με στόχο την εκμετάλλευση της παραγωγής τους), ενώ στη συνέχεια μπήκε υπό γερμανική διοίκηση. Με το εργατικό ΕΑΜ να πρωτοστατεί το 1942 και το 1943 έχουμε κινητοποιήσεις για το θέμα της παροχής τροφίμων. Εκεί κρύφτηκαν αρκετοί για να γλιτώσουν από το Μπλόκο της 6ης Ιουλίου 1944.

Θυμίζουμε ότι από τις πιο τραγικές περιόδους της ελληνικής ιστορίας ήταν ο χειμώνας του 1941 – 1942, καθώς η χώρα δοκιμάστηκε σκληρά από το λιμό.

Μεταπολεμικά που το λιγνιτωρυχείο ως ιταλική κατοχική ιδιοκτησία πήγε στο ελληνικό δημόσιο, μισθώθηκε το 1951 στην εταιρία του Φραγκίσκου Πρεζάνη.

Από το 1952 ξεκινά η εκμετάλλευση των λιγνιτωρυχείων, στις 30 Οκτωβρίου καταρρέει στοά σκοτώνεται ο λιγνιτωρύχος Ιωάννης Τάντουλας και τραυματίζονται οι Στ. Ασονίδης, Κ. Φουστέρης και Α. Προκάκης.

Ενώ το 1953 εμφανίζονται οι πρώτες ζημιές σε σπίτια, τα υπομνήματα Δήμου και κατοίκων δεν πιάνουν τόπο, το 1955 απόφαση του Εφετείου Αθηνών προβλέπει καταβολή αποζημίωσης στα σπίτια που έχουν ζημιές αλλά όχι σε αυτά που είναι εκτός σχεδίου πόλεως, δηλαδή η Ανθούπολη μένει στο έλεος των συνεχών εκρήξεων με δυναμίτη.

Είναι η μετεμφυλιακή περίοδος πολλοί έχουν έρθει στην Αθήνα για να γλιτώσουν τις πιέσεις των νικητών του εμφυλίου και για εξεύρεση εργασίας και είναι τα χρόνια που παράγκες, αυθαίρετα, παραπήγματα, σηκώνονται μέσα σε μία νύχτα με εθελοντική εργασία αρκετών για να μην μπορεί ο νόμος να μπλοκάρει την κατασκευή τους. Σχεδόν το σύνολο των δυτικών περιοχών του λεκανοπεδίου είναι σε αυτή την κατάσταση.

Το βράδυ της 14-5-1956 στην περιοχή χτύπησαν οι καμπάνες κατά τις 11 το βράδυ. Ήδη στην περιοχή υπήρχε αναβρασμός καθώς ο ιδιοκτήτης των λιγνιτωρυχείων Φραγκίσκος Περζάνης, άνοιγε στοές σε βάθος 15 μέτρων, αντί 50 που ζητούσαν οι κάτοικοι της περιοχής και από τις εκρήξεις απειλούνταν οι ζωές τους με την κατάρρευση των σπιτιών τους, πολλά από τα οποία είχαν ήδη ρωγμές και άλλες ζημιές.

Η έφοδος των περίπου 5.000 αγανακτισμένων, των οποίων τα διαβήματα δεν είχαν ληφθεί υπόψιν (ενώ στις 21 Νοεμβρίου 1955 διαδήλωσή τους για το θέμα αυτό χτυπήθηκε από την αστυνομία) έγινε στον ανελκυστήρα του λιγνιτωρυχείου τον οποίο πυρπόλησαν με υφάσματα βουτηγμένα σε πετρέλαιο, ενώ χρησιμοποίησαν και δυναμίτη.

Οι φλόγες έχουν τέτοιο ύψος που είναι ορατές και σε άλλες περιοχές της Αθήνας. Η χωροφυλακή δεν μπόρεσε να τους απωθήσει και ζήτησε και ενισχύσεις που και αυτές παρά τους πυροβολισμούς στον αέρα, δεν έκαμψαν τους κατοίκους, που απάντησαν με λιθοβολισμό.

Επί τόπου σπεύδουν ο διευθυντής της Αστυνομίας Αθηνών Γεωργίου και ο διοικητής της Γενικής Ασφάλειας Ρακιντζής.

Νέες ενισχύσεις, 300 χωροφύλακες από το Σύνταγμα Μακρυγιάννη με πολεμική εξάρτηση, κράνη και βραχύκαννα όπλα και 680 αστυφύλακες αλλά και ασφαλίτες και άλλους τραμπούκους καθώς και δυνάμεις πυροσβεστικής δεν έφεραν αποτέλεσμα, μάλιστα όχημα της πυροσβεστικής κατεστράφη και τα υπόλοιπα εξουδετερώθηκαν από τους κατοίκους, ενώ τραυματίστηκε ο πυροσβέστης Ξεν. Αφεντίδης.

Από τους κατοίκους τραυματίστηκαν και μεταφέρθηκαν στις πρώτες βοήθειες οι Κ. Τσίτος 30 χρόνων, Ν. Καραβανάς 16 χρόνων και Ευσταθία Μαναρακοπούλου 20 χρόνων.

Η αστυνομία προχώρησε σε περίπου 40 συλλήψεις και σε δηλώσεις της αναγνώρισε το δίκιο των κατοίκων, όχι όμως και τη μέθοδο της αυτοδικίας που επέλεξαν, κατηγορώντας ότι η κατάσταση ξέφυγε λόγω της ανάμιξης κομμουνιστών, κατηγορία που οι κάτοικοι αρνήθηκαν. Στο πλευρό των Ανθοπουλιτών βρέθηκε και ο Δήμαρχος Περιστερίου Αριστείδης Σελίμης, που είχε νομικό σύμβουλο τον μετέπειτα υπουργό και βουλευτή του ΠΑΣΟΚ Ευάγγελο Γιαννόπουλο.

Το θέμα φτάνει και στη Βουλή και μάλιστα από τον κυβερνητικό βουλευτή Βρανόπουλο, όπου αναφέρονται αναλυτικά οι παραβιάσεις των απαιτούμενων μέτρων ασφαλείας, με στόχο τη μεγιστοποίηση του κέρδους, ενώ και το υπουργείο Βιομηχανίας και η εταιρία προσπαθεί να τα μπαλώσουν λέγοντας ότι τα σπίτια ήταν εκτός σχεδίου πόλεως (αυθαίρετα) και χτίστηκαν μετά την έκδοση της άδειας του λιγνιτωρυχείου. Περίπου 100 σπίτια και ένα δημοτικό σχολείο είχαν υποστεί σοβαρές ζημιές. Σε ετήσια βάση το λιγνιτωρυχείο Περιστερίου παρήγαγε 25.000 – 30.000 τόνους λιγνίτη και είχε εργατικό δυναμικό 200 ατόμων.

Στις 17 Μάη 1956 η εφημερίδα «Ελευθερία», αναφέρει ότι στις 16-5-1956 οι συλληφθέντες είχαν προσαχθεί στον Εισαγγελέα ποινικής αγωγής κ. Βουρνά, ο οποίος είχε μεταβεί στις 15-5-1956 σε Ανθούπολη και Νέα Ιωνία για προανάκριση. Στις 17-5-1956 θα γίνονταν οι απολογίες των συλληφθέντων. Ο Εισαγγελέας χαρακτήρισε φθορά δια πυρός και εκρήξεως ξένης περιουσίας και ως φθορά πράγματος χρησιμοποιουμένου για το κοινό όφελος την καταστροφή της αντλίας της πυροσβεστικής υπηρεσίας.

Έγινε γνωστό ότι ο προϊστάμενος της Εισαγγελίας κ. Χριστόπουλος με έγγραφό του δέκα μέρες πριν είχε προειδοποιήσει το σταθμάρχη της χωροφυλακής στην Ανθούπολη και για τις μεθόδους της εταιρίας των λιγνιτωρυχείων που χρησιμοποιούσε δυναμίτη για να ανοίξει διόδους στο υπέδαφος και τις ζημιές (ρωγμές και καταρρεύσεις σε σπίτια και κινδύνους για την ανθρώπινη ζωή), αλλά και για τις τάσεις εξέγερσης των κατοίκων που αντιδρούσαν σε όλη αυτή την κατάσταση.

Όσοι και όσες συνελλήφθησαν μεταφέρθηκαν στο τμήμα Ασφαλείας Χωροφυλακής Νέας Ιωνίας και αφού εξετάστηκαν, άλλοι κρατήθηκαν και άλλοι αφέθησαν ελεύθεροι.

Οι συλληφθέντες που θα απολογούνταν ήταν οι: Δημ. Καραγιάννης, Παν. Κασουρίδης, Νικ. Βασιλείου, Π. Πουρναράς, Αχιλ. Δημητρακόπουλος, Η. Κατσιβέλης, Νικ. Ελευθερίου, Αιμίλιος Σταματιάδης, Παν. Καρέλλας, Γαρυφαλιά Κορωναίου, Σωτηρία Κορωναίου, Ιωάννης Κορωναίος, Νικ. Κλάδης, Χαρ. Τσικνιαδόπουλος, Λ. Παπαδάκης, Βασ. Θεοδωρόπουλος και Ζωή Θώδου.

Την επόμενη μέρα έγινε γνωστό ότι αρνήθηκαν τις κατηγορίες, αλλά εξ αυτών προφυλακίστηκαν ως πρωταίτιοι οι Νικ. Κλάδης, Δ. Σταματιάδης, Ιωάννης Κορωναίος, Παν. Κασουρίδης, Νικ. Ελευθερίου, Νικ. Βασιλείου, ενώ οι άλλοι αφέθησαν ελεύθεροι.

Το κράτος έφτιαξε επιτροπή ειδικών για να μελετήσει το θέμα της λειτουργίας ή μη του λιγνιτωρυχείου, η ΓΣΕΕ με ανακοίνωσή της υπενθυμίζει ότι για χρόνια έκανε σχετικά διαβήματα προς τα υπουργεία Εργασίας και Βιομηχανίας, προειδοποιώντας, αλλά δεν εισακούστηκε και η κατάσταση χειροτέρευσε.

Η Ομοσπονδία Μεταλλευτών Ελλάδας σε σύσκεψη με τα σωματεία λιγνιτωρύχων Περιστερίου και Καλογρέζας, ζήτησε να έχει εκπροσώπους στην επιτροπή που συστάθηκε από το κράτος με στόχο «την εξασφάλιση των εργαζομένων στο λιγνιτωρυχείο με την άμεση επιδότησή τους και τη λύση της υπάρχουσας διένεξης με τη δίκαιη και ανθρωπιστική αντιμετώπιση του ζητήματος της διασφάλισης της ζωής και της κατοικίας των κατοίκων της Ανθούπολης».

Δεν έμεινε εκεί η ιστορία καθώς στις 19-5-1956 διαβάζουμε ότι «14 οικισταί της Ανθουπόλεως υπέβαλον μηνύσεις κατά των υπευθύνων των καθιζήσεων», σε βάρος των υπευθύνων της εταιρίας, αλλά και των υπευθύνων επιθεωρητών των μεταλλείων από την πλευρά του Υπουργείου Βιομηχανίας. Ο Εισαγγελέας τις συγκέντρωσε σε μία δικογραφία και χαρακτήρισε το αδίκημα επικίνδυνες βλάβες επί πραγμάτων και ως παράβαση του άρθρου 41 του κώδικα περί μεταλλείων, αναθέτοντας την υπόθεση σε τακτικό πταισματοδίκη για να κάνει ανακρίσεις.

Στις δικαστικές αίθουσες

Το Γενάρη του 1957 ξεκινάει η δίκη που είχε αναβληθεί το Νοέμβριο του 1956 όταν είχαν κατακλυστεί τα δικαστήρια από χιλιάδες Περιστεριώτες, «λείπουν» όμως από τους μάρτυρες κατηγορίας δύο χωροφύλακες και ο φύλακας της επιχείρησης που πρόλαβε να μπει στη φυλακή για κλοπές!!

Τελικά το 1957 δικάζονται ο ιδιοκτήτης των λιγιντωρυχείων, όπως και ο μηχανικός τους και καταδικάζονται σε τέσσερις και τρεις μήνες αντίστοιχα, με εξαγορά προς 200 μεταλλικές δραχμές την ημέρα και καταβολή 500 δραχμών στον κάθε κάτοικο των σπιτιών που υπέστησαν ζημιές για ψυχική οδύνη, αλλά δεν αποφασίστηκε να καταβάλλουν ποσά για αποκατάσταση των ζημιών.

Στις 9 Μαρτίου 1957 η απόφαση για τους κατηγορούμενους της εξέγερσης είναι αθωωτική για την κατηγορία της φθοράς ξένης ιδιοκτησίας, δηλαδή την καταστροφή των λιγνιτωρυχείων και του πυροσβεστικού οχήματος, έχει εξαφανιστεί η κατηγορία «διέγερση του λαού εις στάσιν» (θυμίζουμε ότι ήταν τα δύσκολα μετεμφυλιακά χρόνια και τέτοιες κατηγορίες σε έστελναν εύκολα στην εξορία). Για έξι κατηγορούμενους επιβάλλεται πεντάμηνη φυλάκιση για αντίσταση κατά της αρχής απλής μορφής και οι καταδικασθέντες Ι. Κορωναίος, Ν. Κλάδης, Αιμίλιος Σταματιάδης, Νικ. Βασιλείου, Χρ. Τσικνιαδόπουλος και Νικ. Ελευθερίου, ασκούν έφεση και αφήνονται ελεύθεροι.

Οι εγκαταστάσεις των λιγνιτωρυχείων που πυρπολήθηκαν και καταστράφηκαν ολοσχερώς, δεν ξαναλειτούργησαν και οι κάτοικοι νίκησαν και στο χώρο που βρίσκονταν οι εγκαταστάσεις του λιγνιτωρυχείου σήμερα βρίσκεται το Άλσος Περιστερίου. Οι συνέπειες στο έδαφος δυστυχώς παρέμειναν και στη σεισμική ακολουθία που έπληξε και το λεκανοπέδιο Αττικής με επίκεντρο τις Αλκυονίδες νήσους το 1981 από 24 Φεβρουαρίου μέχρι 4 Μαρτίου, στην Ανθούπολη σημειώθηκαν πολλές καταστροφές λόγω του σαθρού υπεδάφους από την χωρίς όρια και μέτρα ασφαλείας εκμετάλλευσή του τα προηγούμενα χρόνια. «Επιστρατεύτηκε» μάλιστα και ο ΠΣΑΠ για να διοργανώσει ποδοσφαιρικό αγώνα και διανομή βοήθειας στους πληγέντες της περιοχής.

Έρευνα: Νάσος Μπράτσος

Υ.Γ. Το λιγνιτωρυχείο έκλεισε, τα «φέσια» του ιδιοκτήτη παρέμειναν και ταλαιπωρούσαν κόσμο. Δημοσίευμα της εφημερίδας ΑΥΓΗ της 1ης Ιουνίου 1961, πέντε χρόνια μετά το κλείσιμο του λιγνιτωρυχείου.

Y.Γ.2 Το 7ο Γυμνάσιο Περιστερίου σε μία πρωτοποριακή δουλειά

Η γειτονιά που άνθησε στο κάρβουνο: Πρώτο βραβείο στη κατηγορία Ταινία Γυμνασίου 2ου Μαθητικού Διαγωνισμού Οπτικοακουστικής και Ψηφιακής Δημιουργίας «Η ιστορία σου, είναι ιστορία της Πόλης σου» για τους/τις μαθητές/μαθήτριες της Δευτεροβάθμιας Εκπ/σης της χώρας και της Ομογένειας Ντοκιμαντέρ 7ου Γυμνασίου Περιστερίου Έτος παραγωγής: 2019-2020.