To Aναγνωστήριο της Αγιάσου και η διαχρονική του προσφορά (B’ μέρος)

Συνεχίζουμε την παρουσίαση της προσφοράς του Αναγνωστηρίου της Αγιάσου, με χρονικό σημείο τη μεταπολεμική – μετεμφυλιακή περίοδο και την επανίδρυσή του το 1952, σημείο – ορόσημο για την πορεία του μέχρι σήμερα. Μετά τη δίνη του εμφυλίου πολέμου και την ομαλοποίηση της πολιτικής κατάστασης στη χώρα μας, αρχίζουν οι προσπάθειες για την επανίδρυση του Αναγνωστηρίου.

Όπως αναφέρεται στην ιστορία του Αναγνωστηρίου, «το Μάρτη του 1952, επί δημαρχίας Στρατή Τραγάκη και με εισήγηση του Προέδρου του Δημοτικού Συμβουλίου Αγιάσου Μιλτιάδη Σκλεπάρη, γίνεται σύσκεψη στο Δημαρχείο Αγιάσου με θέμα την επανίδρυση του Αναγνωστηρίου. Ξεπερνιούνται τα διάφορα νομικά και γραφειοκρατικά κωλύματα και στις 19 του Απρίλη 1952 γίνεται τακτική συνεδρίαση, στην οποία παίρνουν μέρος 21 μέλη, τα οποία προβαίνουν στην ανασύσταση του Αναγνωστηρίου, στην εκπόνηση και ψήφιση νέου καταστατικού και στην εκλογή προσωρινής διοικούσας επιτροπής. Στη συνέχεια υποβάλλεται αίτηση αναγνώρισης του σωματείου στο Πρωτοδικείο Μυτιλήνης και εκδίδεται η με αριθμό 305/9-5-1952 εγκριτική του απόφαση, που σηματοδοτεί ένα καινούριο δυναμικό ξεκίνημα.

Την περίοδο του μεσοπολέμου πλουτίζει τη βιβλιοθήκη του και προσπαθεί να οργανώσει με συστηματικό τρόπο την πολύπλευρη δράση του. Μετά τον πόλεμο, τα διοικητικά συμβούλια του Αναγνωστηρίου αρχίζουν να συνειδητοποιούν την ανάγκη προστασίας και διάσωσης της λαϊκής κληρονομιάς.

Πρωτοπόρος σ’ αυτή την κατεύθυνση υπήρξε ο τέως Πρόεδρος του Αναγνωστηρίου Πάνος Πράτσος, ο οποίος στήριξε κάθε σχετική προσπάθεια. Σ’ αυτό το πλαίσιο, το Αναγνωστήριο ενισχύει τη λαϊκή σάτιρα στα καρναβάλια, δημιουργεί λαογραφικό τμήμα, σκηνοθετεί ηθογραφίες και σάτιρες που αναφέρονται στο λαϊκό πολιτισμό της Αγιάσου και της Λέσβου, ενώ διοργανώνει και μουσικές εκδηλώσεις λαϊκής μουσικής, παράλληλα με τις άλλες πολύπλευρες δραστηριότητές του. Επιπρόσθετα, ο Πάνος Πράτσος, όντας ο ίδιος ερασιτέχνης μουσικός, ηχογραφεί σε μαγνητόφωνο κομμάτια από τη μουσική παράδοση της Αγιάσου, μαζί με το Στρατή Ψύρρα, το Σταύρο Ρόδανο, και τη χορωδία του Αναγνωστηρίου.

Οι ηχογραφήσεις αυτές σώζονται σήμερα στο αρχείο του Αναγνωστηρίου, μαζί με το υπόλοιπο υλικό που διαθέτει το Αναγνωστήριο.
Σύμφωνα με μια πρώτη καταγραφή που επεχείρησε το Εργαστήριο Κοινωνικής ­Πολιτισμικής Επικοινωνίας & Τεκμηρίωσης του Πανεπιστημίου Αιγαίου, σε συνεργασία με το Αναγνωστήριο, στο υλικό αυτό συμπεριλαμβάνονται, εκτός από τους τόμους της βιβλιοθήκης :
α) Ογδόντα εννέα (89) ταινίες μαγνητοφώνου, που περιέχουν καταγραφές μουσικών, θεατρικών, καρναβαλικών, ή άλλων πολιτιστικών εκδηλώσεων.
β) Εκατό (100) περίπου προγράμματα από διάφορες εκδηλώσεις που διοργάνωσε το Αναγνωστήριο από το 1908 μέχρι σήμερα.
γ) Είκοσι (20) ταινίες κινηματογραφικής μηχανής λήψεως.
δ) Ικανός αριθμός βιντεοταινιών που περιέχουν καταγραφές πολιτιστικών εκδηλώσεων και άλλων δρωμένων που σχετίζονται με τη λειτουργία του Αναγνωστηρίου.
ε) Εξήντα (60) περίπου λευκώματα με φωτογραφίες από διάφορες εκδηλώσεις και δραστηριότητες του Αναγνωστηρίου.
στ) Ικανός αριθμός κασετών με ελληνικά τραγούδια και σκοπούς από παλιούς δίσκους, που προσέφερε ομογενής από την Αμερική.
ζ) Πίνακες, ενδυμασίες, εργαλεία, μουσικά όργανα και άλλο λαογραφικό υλικό.
Σήμερα το σωματείο διοικείται από 7μελές Διοικητικό Συμβούλιο, έχει 278 μέλη και διαθέτει για τη λειτουργία του έναν υπάλληλο. Τα τελευταία χρόνια αναπροσαρμόζει σταδιακά τη διοικητική του δομή και το οργανόγραμμα των δραστηριοτήτων του, προκειμένου να μπο­ρέσει να ανταποκριθεί καλύτερα στα νέα δεδομένα των καιρών».

Απολαύστε την πολύχρονη και δημιουργική του πορεία, μέσα από το ιστορικό υλικό που ακολουθεί και προέρχεται από το ιστορικό του αρχείο.

Η στέγαση

Tο Αναγνωστήριο στεγάζεται μετά την απελευθέρωση από τους Γερμανούς στο καφενείο «Καφενταρία» στην κεντρική πλατεία του χωριού.
Αργότερα στο εξοχικό κέντρο «Φαμάκα» και στη συνέχεια στο κατάστημα του Ηρακλή Πουδαρά.
Μετά την επανίδρυσή του στεγάστηκε πάλι στον Παλαιό Ξενώνα της Παναγίας.

Το 1961 η Διοικούσα Επιτροπή του Ιερού Ναού της Κοιμήσεως Θεοτόκου ικανοποίησε αίτημα του Δ. Σ. του Αναγνωστηρίου για την ανταλλαγή του ευρισκόμενου στη θέση «Ζωοδόχος Πηγή» οικοπέδου κληροδοτήματος Στεφάνου Βρανίδη με δυο ακίνητα του Αναγνωστηρίου (1/2 οικοπέδου στην «Αγία Βαρβάρα» και ελαιοκτήματος στη θέση «Πασπαλάς») τα οποία είχε δωρίσει στο Σωματείο το 1937 ο Θεόδωρος Κουκουβάλας. Η απόφαση αυτή εγκρίθηκε από τη Διεύθυνση Εθνικών Κληροδοτημάτων του Υπουργείου Οικονομικών και με τις οικονομικές ενισχύσεις διαφόρων φορέων (κυρίως του Ταμείου Ανεγέρσεως Διδακτηρίων Αγιάσου) άρχισαν οι εργασίες ανέγερσης της ιδιόκτητης στέγης του Σωματείου.

Βιβλιοθήκη και Αίθουσα Εκδηλώσεων – Κινηματοθεάτρου

Στις 14 του Σεπτέμβρη 1962 ο Μητροπολίτης Μυτιλήνης Ιάκωβος Κλεομβρότου καταθέτει το θεμέλιο λίθο του κτιρίου της βιβλιοθήκης. Τον άλλο χρόνο αποφασίζεται η οικοδόμηση αίθουσας πνευματικών και καλλιτεχνικών εκδηλώσεων – θεάτρου. Με την εξασφάλιση των αναγκαίων πόρων από υπουργεία, υπηρεσίες, εισφορές, σύντομα ολοκληρώνεται και αυτό. Το Αναγνωστήριο ήταν από τα πρώτα και ελάχιστα πολιτιστικά σωματεία της χώρας, που απέκτησαν δικό τους θέατρο σε σχέδια του αρχιτέκτονα Γ. Γιανουλέλλη και του ζωγράφου Γ. Τσαρούχη.

Στις 23 του Αυγούστου 1966 γίνονται τα εγκαίνια του επιβλητικού κτιρίου της βιβλιοθήκης που δεσπόζει στην είσοδο του χωριού και στις 10 του Αυγούστου 1975 τα εγκαίνια της αίθουσας εκδηλώσεων και θεάτρου. Στις 11 του Απρίλη 1976 γίνονται και τα εγκαίνια του κινηματογράφου.

Την περίοδο 1999 – 2000 χρηματοδοτείται από το Υπουργείο Αιγαίου ο εκσυγχρονισμός των εγκαταστάσεων του Αναγνωστηρίου. Γίνεται προμήθεια και τοποθέτηση σύγχρονων μηχανημάτων ήχου και φωτός, συστημάτων κλιματισμού και πυρασφάλειας, επέκταση και ηλεκτρονική αρχειοθέτηση της βιβλιοθήκης, ανακατασκευή της σκηνής και των παρασκηνίων του θεάτρου.

Λαογραφικό Μουσείο – Πινακοθήκη

Συγκεντρώνεται πλούσιο λαογραφικό υλικό και στις 23 του Αυγούστου 1980 γίνεται η κατάθεση του θεμέλιου λίθου του Λαογραφικού Μουσείου σε οικόπεδο που παραχωρήθηκε για το σκοπό αυτό τμηματικά από το Δήμο Αγιάσου (επί δημαρχίας Στρατή Καβαδέλη και Παναγιώτη Κουτρή) και στις 13 του Αυγούστου 1988 γίνεται η τελετή των εγκαινίων του. Το κτίριο, που αποτελεί προέκταση του κτιρίου της βιβλιοθήκης και του θεάτρου, χτίζεται σύμφωνα με τα παραδοσιακά οικιστικά πρότυπα της Αγιάσου (κεραμοσκεπή, πελεκητές πέτρες, σαχνουσίνι, κλπ) και εναρμονίζεται με τη γραφικότητα του τοπίου.

Στόχοι και δραστηριότητες

Στόχος του Αναγνωστηρίου είναι η ανάπτυξη των αναγκαίων δράσεων για την καταγραφή, ανάδειξη και μεταλαμπάδευση στις νέες γενιές της πλούσιας πνευματικής, καλλιτεχνικής και λαογραφικής παράδοσης της Αγιάσου. Αναλυτικότερα, οι τομείς στους οποίους δραστηριοποιείται είναι:

Το θέατρο

Σύμφωνα με τις πληροφορίες που υπάρχουν, οι ερασιτεχνικές θεατρικές παραστάσεις στην Αγιάσο άρχισαν από τον προπερασμένο αιώνα. Η πρώτη παράσταση με το έργο του Δημητρίου Βυζαντίου «Βαβυλωνία» δόθηκε το 1879 από το σωματείο «Φιλόπτωχος Αδελφότης Αγιάσου». Ακολούθησαν πολλές άλλες, με αποτέλεσμα το ερασιτεχνικό θέατρο να γίνει παράδοση που συνεχίζεται ως τις μέρες μας.

Μετά την επανίδρυση του Αναγνωστηρίου έγιναν πολλές προσπάθειες για το θεατρικό εξοπλισμό. Αντικαταστάθηκαν τα παλιά σκηνικά που είχαν καταστραφεί εξαιτίας της χρήσης και συμπληρώθηκε το βεστιάριο. Παρουσιάστηκαν με επιτυχία αρκετά ελληνικά και ξένα έργα.
Οι Αγιασώτες όμως από νωρίς αισθάνθηκαν την ανάγκη να γράψουν θεατρικά έργα στο ντόπιο γλωσσικό τους ιδίωμα, με ηθογραφικό κυρίως περιεχόμενο.

Στην Αγιάσο, χάρη στις φιλότιμες προσπάθειες του Πάνου Πράτσου και των συνεργατών του, κυρίως του δάσκαλου Χριστόφα Χατζηπαναγιώτη, που εργάστηκε ως σκηνοθέτης και του κεραμιστή Χαράλαμπου Πανταζή που δούλεψε ως σκηνογράφος, οι ερασιτέχνες του Αναγνωστηρίου παρουσίασαν με εξαιρετική επιτυχία και οπερέτες. Όπως είναι γνωστό, η οπερέτα, το μικρό αυτό κωμικό μελόδραμα, παρουσιάζει αρκετές δυσκολίες, γιατί εκτός από την πρόζα, υπάρχει η μουσική, ο χορός και το τραγούδι, που απαιτούν συντονισμό. Ο ηθοποιός, και πολύ περισσότερο ο ερασιτέχνης, πρέπει να είναι ταλαντούχος για να μπορέσει να ανταποκριθεί στις απαιτήσεις αυτού του θεατρικού είδους. Οι οπερέτες που ανέβηκαν στη σκηνή του Αναγνωστηρίου είναι :

16-3-1958 : «Το άνθος του γιαλού», Κατριβάνου – Οικονομίδη
7-5-1961 : «Θαλασσινές αγάπες», Αθηνάς Σημηριώτη – Γ. Πομόνη
30-12-1962, 1963 : «Οι απάχηδες των Αθηνών», Νικ. Χατζηαποστόλου
31-3-1963 : «Το κορίτσι της γειτονιάς», Νικ. Χατζηαποστόλου
19-12-1965 : «Η καρδιά του πατέρα», Νικ. Χατζηαποστόλου
15-2-1970 : «Η γυναίκα του δρόμου», Νικ. Χατζηαποστόλου
12-3-1972 : «Πώς περνούν οι παντρεμένοι», Νικ. Χατζηαποστόλου
25-12-1973, 1974 : «Οι ερωτευμένοι μυλωνάδες», Νικ. Χατζηαποστόλου
10 και 11-8-1995 : «Αναμνήσεις», αποσπάσματα από παλιές οπερέτες του Αναγνωστηρίου

Στα πλαίσια των θεατρικών του δραστηριοτήτων αναδείχτηκαν εκατοντάδες ερασιτε­χνών ηθοποιών, αλλά το κυριότερο και δεκάδες θεατρικών συγγραφέων, λογοτεχνών και σατιρογράφων, μερικοί εκ των οποίων ευτύχησαν σε πανελλαδική αναγνώριση και τιμήθη­καν και με λογοτεχνική σύνταξη.
Σήμερα λειτουργούν ερασιτεχνικό θεατρικό τμήμα ενηλίκων για ηθογραφίες και λεσβιακές επιθεωρήσεις, καθώς και Πειραματική Σκηνή για μικρούς και ενήλικες.

Μουσική – Τραγούδι – Χορός

Ανάλογες των θεατρικών είναι και οι μουσικές δραστηριότητες του Σωματείου, που δεν έπαψε ποτέ να ενδιαφέρεται για τη μουσική, τη φωνητική και την ενόργανη. Από παλιά ανέθετε σε μουσικούς να διδάσκουν την τέχνη τους στα μέλη που είχαν έφεση και καλλιτεχνική διάθεση.
Το 1936 καθιέρωσε να διδάσκονται μαθήματα ευρωπαϊκής μουσικής.
Το 1954 καταρτίστηκε μαντολινάτα.
Στη μουσική αρχειοθήκη του Αναγνωστηρίου υπάρχουν καταγραμμένες (από τη δεκαετία του 1950) ηχογρα­φήσεις 200 περίπου μουσικών κομματιών, που χαρακτηρίζουν και αποτελούν ολόκληρη τη μουσική παράδοση της Αιολίδας. Ένα μικρό μέρος του σπάνιου αυτού υλικού ηχογράφησε το 1974 ο ερευνητής μουσικολόγος Σίμων Καράς.

Στις 12 του Ιούνη 2003, στον Κήπο της Παναγίας, το Αναγνωστήριο, το Υπουργείο Αιγαίου και το περιοδικό «Ταχυδρόμος» της εφημερίδας «Τα Νέα», με τη χορηγία της Aegean Airlines, διοργάνωσαν βραδιά αφιερωμένη στο Σίμωνα Καρά, στο πλαίσιο της οποίας παρουσιάστηκε το συλλεκτικό CD «Μουσικοί θησαυροί του Αιγαίου» που εξέδωσε ο «Ταχυδρόμος» (που παρουσιάστηκε επίσης στο Μέγαρο Μουσικής Αθηνών και στη Ρόδο), στο οποίο περιέχονται 21 σπάνιες ηχογραφήσεις παραδοσιακών τραγουδιών του Σίμωνα Καρά από διάφορες περιοχές του Αιγαίου και της Κρήτης.

Η παραδοσιακή κομπανία του Αναγνωστηρίου, με μικρασιατικό και ρεμπέτικο ρεπερτόριο, δημιουργήθηκε το καλοκαίρι του 1996 από ερασιτέχνες μουσικούς με την επιμέλεια και καθοδήγηση του αείμνηστου δασκάλου της Χαρίλαου Ρόδανου.
Δανειστική βιβλιοθήκη

Από τις σημαντικότερες πανελλαδικά είναι και η βιβλιοθήκη του σωματείου, που αριθ­μεί γύρω στους 20.000 τόμους βιβλίων (οι 12.916 από τους οποίους έχουν συμπεριληφθεί στην πρόσφατη ηλεκτρονική της βιβλιοθηκονόμηση, με προοπτική εισαγωγής της στο διαδίκτυο) και η οποία διαθέτει συνεχώς – από το μεσοπόλεμο και μετά – ειδικό υπάλληλο για τη λειτουργία της.

Άλλες δραστηριότητες

Το Μουσείο Λαϊκής Τέχνης φιλοξενεί πλούσιο λαογραφικό υλικό που προέρχεται από δωρεές των κατοίκων (τοπικές φορεσιές, υφαντά, κεντήματα, κεραμικά, είδη ξυλοτεχνίας και μεταλλοτεχνίας, σκεύη και αντικείμενα οικιακής – γεωργικής – ποιμενικής χρήσης, φωτογραφικό υλικό, κ.ά.).

Τιμητικές διακρίσεις

Το Αναγνωστήριο έχει κατ’ επανάληψη βραβευτεί και τιμηθεί από εκπαιδευτικά ιδρύματα, κρατικούς φορείς, πολιτιστικά σωματεία για την εθνική του δράση και το πλούσιο πολιτιστικό του έργο.

Ο Καρνάβαλος

Το καρναβάλι της Αγιάσου ξεχωρίζει όμως κι απ’ όλες τις πανελλήνιες εκδηλώσεις για την ιδιομορφία του, την καυστική και σπιρτόζικη έμμετρη (σε ιαμβικό δεκαπεντασύλλαβο) σάτιρα που την εκφράζουν με το ντόπιο γλωσσικό ιδίωμα οι λαϊκοί ποιητές.
Μετά τον εμφύλιο πόλεμο το καρναβάλι μπαίνει σε καινούρια καλούπια. Αλλάζει ο τόπος και ο χρόνος των εκδηλώσεων. Ο μουλαροκίνητος καρνάβαλος δίνει τη θέση του στα άρματα, που καθιερώθηκαν στα χρόνια του Ανανία Καραμανλή.
Ιδιαίτερη άνθηση γνώρισε το καρναβάλι την περίοδο της δικτατορίας και της μεταπολίτευσης, οπότε παρουσιάστηκαν πολλά από τα καλύτερα αριστουργήματα της ιστορίας του και μάλιστα σε συνθήκες αυστηρής λογοκρισίας.
Σήμερα διατηρεί τη μορφή που πήρε μεταπολεμικά (λαϊκό δρώμενο με έντονα θεατρικά στοιχεία σε ανοιχτό δημόσιο χώρο που συνδυάζει σε ολοκληρωμένη θεματική ενότητα τον έμμετρο σατιρικό λόγο με την εμφάνιση αρμάτων).

Ο ύμνος του Αναγνωστηρίου

Μουσική : Γιάννη Α. Παπαϊωάννου

(Tempo di Marcia)

Πνευματικό καμάρι του χωριού μας από τα χρόνια είσαι τα παλιά
και για τους τότε σκλάβους αδερφούς μας κρυφής ελπίδας αγκαλιά.

Είμαστε εμείς χαρούμενα παιδιά σου γιατί μας έχεις κλείσει με στοργή
στη φωτισμένη πάντοτε καρδιά σου με των Ωραίων την αυγή.

Με το βιβλίο Σύμβολο στο χέρι μας οδηγείς πετώντας προς το φως
στο λαμπερό της μόρφωσης αστέρι που είναι πόθος μας τρανός.

Ωσάν εσένα τόσο τιμημένο άλλο δεν είναι πάνω στο νησί
Αναγνωστήριο αγαπημένο μονάχα Συ, μονάχα Συ.

14 Μαΐου 1960
Αθήναι

Και όπως λένε οι Αγιασώτες και καταγράφεται στην ιστορία του Αναγνωστηρίου; «Είναι η κιβωτός της λαϊκής μας παράδοσης που διασώζεται από τα χρόνια της Τουρκοκρατίας μέχρι σήμερα.
Κρατά ψηλά το λάβαρο του λαϊκού μας πολιτισμού.
Μεταλαμπαδεύει στις νέες γενιές τη λαμπρή λαογραφική μας κληρονομιά, μπολιάζοντάς τις με ευγενή ιδανικά και αξιοποιώντας δημιουργικά τον ελεύθερο χρόνο τους, σμιλεύοντας καλλιεργημένες προσωπικότητες. Απομακρύνει έτσι τους νέους από καταστροφικές δραστηριότητες και τους προφυλάσσει από τα σάπια πολιτιστικά προϊόντα της ξενόφερτης υποκουλτούρας.
Συνενώνει μέσα στην αγκάλη του σα στοργική μάνα όλους τους Αγιασώτες ανεξάρτητα από κοινωνική τάξη, πεποιθήσεις, ενδιαφέροντα.
Γι’ αυτό, το Αναγνωστήριο είναι ΤΟ ΣΠΙΤΙ ΚΑΙ ΤΟ ΣΧΟΛΕΙΟ ΤΟΥ ΑΓΙΑΣΩΤΙΚΟΥ ΛΑΟΥ».

Έρευνα – Επιμέλεια: Νάσος Μπράτσος

Υ.Γ. Ευχαριστούμε τον Παναγιώτη Κουτσκουδή για την πολύτιμη βοήθεια και την παροχή στοιχείων

Σχετική είδηση: To Aναγνωστήριο της Αγιάσου και η διαχρονική του προσφορά (A’ μέρος)