Η Zola Jesus δεν φοβάται το σκοτάδι – το κατοικεί. Γεννημένη ως Nika Roza Danilova και με καταγωγή από ρωσοαμερικανική οικογένεια, η καλλιτέχνιδα μεγάλωσε σε μια απομονωμένη γωνιά του Ουισκόνσιν ανάμεσα σε δάση, σιωπές και τις εσωτερικές της φωνές. Εκεί άρχισε να χτίζει μια μουσική που δεν υπακούει σε είδη αλλά σε ανάγκες. Με σπουδές στην όπερα και τη φιλοσοφία, η κλασική φωνητική παιδεία της δεν την οδήγησε στη σκηνή της όπερας. Η Nika επέλεξε ένα προσωπικό, βαθιά μοναχικό μονοπάτι, που μετατρέπει την αγωνία της ύπαρξης σε ηλεκτρική λειτουργία, ένα ηχητικό καταφύγιο που συνομιλεί με την πολιτική, το θείο και την έμφυλη ταυτότητα, χωρίς ποτέ να επιδιώκει εύκολες απαντήσεις.
Η τέχνη της είναι ριζωμένη στην αίσθηση του εγκλωβισμού – στο σώμα, στην κοινωνία, στο φύλο, στον θάνατο. Άλμπουμ όπως το ακατέργαστο μεγαλείο του «Okovi» και η συμβολική αναγέννηση του «Arkhon» αναμετρώνται με την απώλεια, την κατάθλιψη και τη βία των καιρών, όχι ως καταγγελία αλλά ως επίκληση.
Η Zola Jesus μιλά για τα αόρατα συστήματα εξουσίας που χειραγωγούν την ανθρώπινη ψυχή, από τον καπιταλισμό μέχρι την πατριαρχία και την οργανωμένη θρησκεία. Όμως το κάνει μέσα από συχνότητες που παραμένουν ποιητικές, απόκοσμες και ανεξάντλητα προσωπικές. Οι συνεργασίες της με τους M83, Orbital, Thirlwell είναι στιγμές έκφρασης, αλλά όχι καθοριστικές – τίποτα δεν την περιορίζει, τίποτα δεν την ορίζει.
«Η φύση περιλαμβάνει έναν τρόπο ζωής και ύπαρξης στον οποίο είμαστε δεμένες-οι με όλα. Ο κατακερματισμός της αστικής ζωής μάς ενθαρρύνει να αισθανόμαστε υπερβολικά αποκομμένοι από τα πάντα. Δεν υπάρχει πνευματική σύνδεση με το αστικό τοπίο, οπότε πώς μπορεί ένας άνθρωπος να νιώσει υπεύθυνος γι’ αυτό»;
Ζώντας απομακρυσμένη από την πόλη και τις επιταγές της κανονικότητας, η Zola Jesus επιλέγει την εσωτερικότητα ως μορφή αντίστασης, αγκαλιάζοντας τη σιωπή σαν σύμμαχο και την απομόνωση σαν φίλη. Δεν επιδιώκει να αρέσει, αλλά να μιλήσει. Δεν είναι «πολιτική» με τον τρόπο που περιμένει ο δημόσιος λόγος, είναι όμως ριζικά ελεύθερη: γυναίκα, δημιουργός, άνθρωπος που μετατρέπει τον πόνο σε τελετουργία. Στους κόσμους της, δεν υπάρχει σωτηρία, υπάρχει μόνο επίγνωση. Και αυτή ίσως είναι το πρώτο βήμα για την ελευθερία.
Zola Jesus – Lost
— Επιτέλους, μου δόθηκε η ευκαιρία να στο πω: η μουσική σου και η φωνή σου έχουν τη συγκλονιστική ικανότητα να με κάνουν να δακρύζω από δέος, να εκφράζουν τα πιο ενδόμυχα κι ανεξερεύνητα κομμάτια της ψυχής μου και είμαι σίγουρη ότι δεν είμαι η μόνη. Πώς νιώθεις που η τέχνη σου μπορεί να έχει τέτοια δύναμη πάνω σε κάποιον;
Ειλικρινά νιώθω τεράστια τιμή που το ακούω αυτό, σε ευχαριστώ! Αλλά, για να είμαι ειλικρινής, μου είναι δύσκολο να το επεξεργαστώ… Είμαι πολύ αυστηρή με τον εαυτό μου και τη δουλειά μου, πραγματικά με συγκινεί βαθιά αυτό που λες.
— Ο φιλόσοφος Λεύκιππος πίστευε ότι τίποτα δεν συμβαίνει τυχαία, αλλά για κάποιο λόγο ή από ανάγκη. Πώς εξηγείται η ύπαρξή σου στη συγκεκριμένη χρονική στιγμή, αλλά και η καλλιτεχνική σου έκφραση με βάση αυτήν τη λογική;
Δεν είμαι σίγουρη πώς μπορώ να απαντήσω σε αυτή την ερώτηση, για να είμαι ειλικρινής. Η μουσική μου είναι τόσο ενστικτώδης και προσωπική, που μου είναι δύσκολο να την προσδιορίσω εξωτερικά. Το μόνο που ξέρω είναι ότι από πολύ μικρή ηλικία ένιωθα την ανάγκη να εκφραστώ δημιουργικά και ακόμα προσπαθώ να καταλάβω το γιατί.
— Οι άνθρωποι αγαπούν τα μοτίβα και τις κατηγοριοποιήσεις για να νιώθουν ασφάλεια – το ίδιο ισχύει και για τη μουσική βιομηχανία. Πώς ξεφεύγεις από αυτόν τον περιορισμό που μπορεί να σκοτώσει την αναζήτηση και τη δημιουργικότητα;
Μερικές φορές η πίεση αυτή εισχωρεί στο μυαλό μου και δημιουργεί δημιουργικό μπλοκάρισμα. Υπάρχει πάντα η προσδοκία να ανταποκριθώ σε ό,τι θέλει το κοινό από τη μουσική μου. Όμως η έμπνευση είναι ένα κανάλι, δεν είναι κάτι που μπορείς να ελέγξεις. Έτσι, έχω μάθει να τη σέβομαι με κάθε κόστος.
— Έχεις αποκαλύψει ότι κάθε τραγούδι προέρχεται από διαφορετικά μέρη του εγκεφάλου σου. Μπορείς να μας εξηγήσεις πώς διαχειρίζεσαι αυτά τα ποικίλα δημιουργικά ερεθίσματα στη διαδικασία της σύνθεσης;
Είναι μια διαισθητική διαδικασία. Προσπαθώ να μη γράφω με το μυαλό – η μουσική καταλήγει να ακούγεται χειρότερη έτσι. Το μόνο που μπορώ να κάνω είναι να αφήσω την «πύλη» να ανοίξει και να προσπαθήσω να την κατανοήσω αργότερα. Ακόμη κι εγώ παλεύω πολλές φορές να καταλάβω από πού προέρχεται. Πάντως σίγουρα δεν δουλεύω με βάση κάποιο μουσικό είδος ή στυλ, γιατί το βρίσκω πολύ περιοριστικό. Το είδος είναι μια διανοητική κατασκευή. Η τέχνη που έχει ψυχή πεθαίνει όταν περιορίζεται από τη διανόηση.
— Έχεις εκφράσει ανησυχίες για τον διανθρωπισμό και τη σχέση μας με την τεχνολογία. Πώς φαντάζεσαι το μέλλον; Είναι η μουσική σου μια μορφή αντίστασης στις ομογενοποιητικές επιδράσεις της τεχνολογίας στον πολιτισμό και την ατομικότητα;
Οι μουσικές μου παρορμήσεις συνδέονται άμεσα με το πώς οραματίζομαι την πρόοδο ή την ουτοπία, ή μάλλον λειτουργούν ως αντίδραση στην υπάρχουσα κατάσταση. Για παράδειγμα, τα επερχόμενα σόλο πιάνου μου είναι μια άμεση απάντηση στην υπεραυτοματοποίηση της σύγχρονης μουσικής δημιουργίας. Πιστεύω ότι η μουσική πρέπει να μπορεί να εκφραστεί με την τεχνολογία. Όμως, αν μπορούσα να κάνω ολόκληρο σετ a capella, θα το έκανα, μόνο και μόνο για να αποδείξω κάτι! Νομίζω ότι οι μουσικοί βασίζονται υπερβολικά στην τεχνολογία, όπως και όλες/-οι μας, κάτι που μας στερεί τη δημιουργικότητα που γεννιέται από τις πρωτόγονες ελλείψεις μας. Με αυτή την έννοια, η μουσική μου είναι κάπως πολιτική… επειδή απαντά στη συγκυρία με μια πρόκληση.
— Η φύση είναι ένα επαναλαμβανόμενο θέμα στο έργο σου κι έχεις δηλώσει ότι νιώθεις περισσότερο «σαν στο σπίτι σου» μέσα στο δάσος. Πώς συγκρούεται αυτή η αίσθηση του ανήκειν στη φύση με την αποξενωτική εμπειρία της σύγχρονης ζωής; Νιώθεις ποτέ ότι δίνεις φωνή στα αρχέγονα στοιχεία και στις μεγάλες δυνάμεις της φύσης;
Όχι ότι η φύση χρειάζεται εκπρόσωπο, αλλά νιώθω έτσι καμιά φορά – κι όταν λέω φύση δεν εννοώ μόνο το δάσος. Η φύση περιλαμβάνει έναν τρόπο ζωής και ύπαρξης στον οποίο είμαστε δεμένες/-οι με όλα. Ο κατακερματισμός της αστικής ζωής μάς ενθαρρύνει να αισθανόμαστε υπερβολικά αποκομμένοι από τα πάντα. Δεν υπάρχει πνευματική σύνδεση με το αστικό τοπίο, οπότε πώς μπορεί ένας άνθρωπος να νιώσει υπεύθυνος γι’ αυτό; Μεγάλωσα αρκετά απομονωμένα στην ύπαιθρο κι εκεί είναι που επιστρέφω για να κρατηθώ συνδεδεμένη με το πραγματικό. Αγαπώ τις πόλεις για τις ευκολίες τους, αλλά έχουν μεγάλο κόστος και το αναγνωρίζω αυτό. Η δουλειά μου αντανακλά αυτήν τη φιλοσοφία, έστω και διαισθητικά.
— Οι θηλυκότητες δέχονται παγκόσμια επίθεση, με τα βασικά τους δικαιώματα να αμφισβητούνται ξανά. Ποια είναι η καθημερινή σου πράξη ανυπακοής σε αυτή την κατάσταση και τι βλέπεις ως λύση στον αγώνα για την εξάλειψή της;
Πιστεύω πως ένα από τα προβλήματα του σύγχρονου κόσμου είναι ότι έχουμε αποσυνδεθεί από τη συμβολική ισορροπία του γιν και του γιανγκ. Έτσι, νιώθουμε πως πρέπει να διαλέξουμε ή ότι η αρσενική/θηλυκή ενέργεια σε κάθε φύλο είναι κάπως λανθασμένη κι αυτό προκαλεί δυσφορία. Δεν νιώθω ότι δέχομαι επίθεση, πέρα από το γεγονός ότι απειλούνται τα αναπαραγωγικά δικαιώματα στην Αμερική. Αυτό είναι λιγότερο ζήτημα «γυναικείας ταυτότητας» και περισσότερο θέμα σωματικής αυτονομίας. Όμως, κάθε είδους σώμα δέχεται επίθεση, όχι μόνο των γυναικών. Τα τρανς άτομα υποφέρουν επίσης από αυτόν τον έλεγχο, αν όχι περισσότερο. Όλο αυτό είναι μια ηθική υστερία, που μαρτυρά απλώς την παρακμή των συντηρητικών αξιών που χάνουν τον έλεγχο.
Είναι μια δύσκολη περίοδος, αλλά δεν νομίζω ότι σημαίνει πως χάνουμε την πρόοδο που έχουμε κάνει. Η πραγματική εξέλιξη έρχεται με κύματα αντίστασης, δεν είναι πάντα γραμμική. Πολλοί άνθρωποι φοβούνται σήμερα, δεν υπάρχει σταθερότητα, τουλάχιστον εδώ στις ΗΠΑ. Είναι εύκολο να στραφείς σε απλά ζητήματα, όπως το φύλο, ως αποδιοπομπαίο τράγο. Αλλά αν οι άνθρωποι αισθάνονταν περισσότερη ασφάλεια στη ζωή και με τις κυβερνήσεις τους, είμαι σίγουρη ότι κανένα από αυτά δεν θα είχε σημασία. Τους κάνουν να πιστεύουν ότι αυτά τα ζητήματα είναι κρίσιμα και ζωτικής σημασίας, επειδή οι εξουσιαστές τα χρησιμοποιούν σαν καπνογόνα για να μας διχάσουν και να μας αποσπούν την προσοχή από όσα έχουν σημασία. Παρ’ όλα αυτά, έχω πίστη στους ανθρώπους. Βλέπω καθημερινά ότι στην πράξη οι περισσότεροι δεν πιστεύουν πραγματικά σε ό,τι τους λένε να στηρίξουν… κι ας λένε ότι «υποστηρίζουν τον σκοπό». Ακόμα και ο πιο συντηρητικός πολίτης είναι πιο προοδευτικός απ’ όσο φαντάζεσαι. Γι’ αυτό θεωρώ ότι πρόκειται περισσότερο για πολιτικό αφήγημα παρά για συστημικό ζήτημα.
Zola Jesus – Exhumed (Official Music Video)
— Η Αμερική βιώνει μια πολύ σκοτεινή περίοδο, καθημερινά διαβάζουμε φρικαλέες ειδήσεις. Ο Τραμπ και ο κόσμος της τεχνολογίας, με επικεφαλής τον Μασκ, μοιάζουν να μας σπρώχνουν σε καταστροφικές στιγμές της ανθρώπινης ιστορίας. Πώς σε κάνουν να νιώθεις όλα αυτά και πώς μπορούμε να αντισταθούμε;
Είναι αλήθεια, ζούμε σε μια συγκλονιστική εποχή, καθημερινά ασφυκτιώ με τις ειδήσεις. Αυτό που με τρομάζει ή με απογοητεύει περισσότερο είναι η συνειδητοποίηση ότι η απληστία έχει διαφθείρει πλήρως ένα σύστημα που φαινόταν αλεξίσφαιρο, όπως το σύνταγμά μας. Νιώθω λες και ζω στη Ρωσία του Γιέλτσιν – ειρωνικά. Παρ’ όλα αυτά, συχνά σκέφτομαι τους προγόνους μου. Την πείνα, τους πολέμους και τις μάχες για επιβίωση που πέρασαν για να φτάσω εγώ εδώ, το 2025. Αυτό με εμπνέει. Θυμάμαι ότι όλα είναι προσωρινά και πως οι επαναστάσεις παίρνουν πολλές μορφές, όσο άβολες κι αν είναι.
Αυτό τον καιρό προσπαθώ να επικεντρωθώ στον δικό μου κόσμο, στις σχέσεις μου, στο σπίτι μου, στη δύναμη μέσα μου, προσπαθώ να μένω προσγειωμένη. Η αντίσταση θα έρθει αναπόφευκτα, αλλά προς το παρόν το σημαντικό είναι να συνεχίσουμε να ζούμε μέσα στην αμηχανία, όσο περιμένουμε να φτάσει η στιγμή που δεν θα υπάρχει άλλη επιλογή. Γιατί οι σύγχρονοι άνθρωποι είναι πολύ βολεμένοι για να εξεγερθούν, εκτός κι αν απειληθούν σοβαρά οι καθημερινές τους ευκολίες. Και η κυρίαρχη εξουσία είναι τόσο παγιωμένη και πεισματικά άκαμπτη, που οι μικρές πράξεις αντίστασης πέφτουν στο κενό. Έχουμε δει ξανά και ξανά ότι οι ειρηνικές διαμαρτυρίες στην Αμερική είναι εντελώς αναποτελεσματικές. Είμαι κάπως κυνική σ’ αυτό, αλλά πιστεύω πως πρέπει να χειροτερέψουν τα πράγματα για να αρχίσουν να βελτιώνονται. Οπότε προετοιμάζομαι και συντηρώ τις δυνάμεις μου μέχρι να έρθει η ώρα για δράση. Δεν είναι το εμψυχωτικό μήνυμα που ίσως περίμενες, αλλά η διαίσθησή μου λέει ότι τώρα είναι καιρός για προετοιμασία, όχι για σπατάλη ενέργειας.
— Έχεις κάποια σχέση με την Ελλάδα; Τι να περιμένουμε από τη δεύτερη εμφάνισή σου στην Αθήνα, μετά από 10 χρόνια;
Δύο από τις απόλυτες ηρωίδες μου είναι Ελληνίδες, η Μαρία Κάλλας και η Diamanda Galás. Οπότε η φανταστική Ελλάδα στο μυαλό μου είναι ένα λαμπερό, εξαιρετικά σημαντικό μέρος και, φαντάσου, δεν μιλάω καν για την αρχαία ιστορία! Είμαι, επίσης, θαυμάστρια του Γιάνη Βαρουφάκη. Όταν μου δόθηκε η ευκαιρία να επιστρέψω στην Αθήνα για την περιοδεία μου με το πιάνο, δεν είχα την παραμικρή αμφιβολία για το ΝΑΙ! Μακάρι μόνο να μπορούσα να μείνω περισσότερο. Δεν έχω πάει ποτέ στις ακτές ούτε έχω ζήσει αυτήν τη μαγική, παραδεισένια εμπειρία της Ελλάδας, οπότε παραμένει στη λίστα μου. Αλλά σίγουρα θα ψάξω για ελληνικούς δίσκους της Κάλλας!
— Έχεις πει ότι θέλεις να δίνεις χρόνο ανάμεσα στις κυκλοφορίες σου. Τι σου ψιθυρίζει η μούσα σου για το μέλλον;
Προχωράω αργά με τον επόμενο δίσκο, αλλά είναι ήδη σε εξέλιξη. Με ενδιαφέρει πολύ περισσότερο η συνεργασία και η δημιουργία μέσα από τη διερεύνηση, παρά η σύνθεση με τη στενή έννοια. Η μουσική δεν θα μοιάζει με τα προηγούμενα τραγούδια μου. Προσπαθώ να κάνω κάτι που θα ξεφεύγει από τις γνώριμες, «τραγουδοποιητικές» φόρμες μου, αλλά δεν βιάζομαι. Όπως η πολιτική μου διαίσθηση με καλεί σε υπομονή, έτσι κι εγώ δίνω στον εαυτό μου την ίδια συμβουλή για τη δημιουργική παραγωγικότητα.
Βρείτε περισσότερες πληροφορίες για τη συναυλία της Zola Jesus εδώ.
