ΤΑ ΜΥΘΙΣΤΟΡΗΜΑΤΑ ΠΟΥ εξερευνούν την ελληνική μυθολογία από την οπτική γωνία των «αποσιωπημένων» γυναικών αποτελούν πλέον το δικό τους δημοφιλές λογοτεχνικό υπο-είδος: Η «Κίρκη» (2018) της Μαντλίν Μίλερ, τα «Χίλια πλοία» (2019) της Νάταλι Χέινς και η «Αταλάντη» (2023) της Τζένιφερ Σαιντ, για να αναφέρουμε μόνο μερικά από αυτά. Η Έμιλι Χάουζερ, λέκτορας κλασικών σπουδών και αρχαίας ιστορίας στο Πανεπιστήμιο του Έξετερ, έχει επίσης συμβάλει ως συγγραφέας σ’ αυτή την τάση, αλλά το τελευταίο της έργο, “Penelope’s Bones: A New History of Homer’s World Through the Women Written Out of It” [«Τα οστά της Πηνελόπης: Μια νέα ιστορία του ομηρικού κόσμου μέσω των ξεγραμμένων από αυτόν γυναικών»] είναι κάτι εντελώς διαφορετικό: μια καθηλωτική αφήγηση των γυναικείων μορφών της «Ιλιάδας» και της «Οδύσσεια» που βασίζεται σε πρόσφατες μελέτες και αρχαιολογικές ανακαλύψεις.
Η συγγραφέας διερευνά τους ρόλους και τις προσωπικότητες των γυναικείων χαρακτήρων του Ομήρου – της ωραίας Ελένης, της σκλαβωμένης Βρισηίδας, της Εκάβης της Τροίας, της μάγισσας Κίρκης, της Πηνελόπης, κ.ο.κ. – εξετάζοντας πραγματικές γυναίκες των αρχαιολογικών και ιστορικών αρχείων της εποχής του Χαλκού. Το αποτέλεσμα είναι μια ενδελεχής μελέτη των επικών ποιημάτων, ένας διαλογισμός για τη ζωή των γυναικών τότε και τώρα, μια συναρπαστική ερευνητική ιστορία και μια επισκόπηση της αρχαιολογίας του Αιγαίου της Εποχής του Χαλκού και πέρα απ’ αυτή.
Η Χάουζερ αντιμετωπίζει στο βιβλίο της τον ενσωματωμένο σεξισμό της κλασικής αρχαιολογίας και επιστήμης, καθώς και τον ευρωπαϊκό ελληνοκεντρισμό της.
Τα οστά του τίτλου αναφέρονται στα λείψανα μιας γυναίκας «γνωστής στους ερευνητές με την κωδική ονομασία I9033», που βρέθηκε σε βασιλικό χώρο ταφής στην Πελοπόννησο. Η ραδιοχρονολόγηση τοποθετεί τη νεκρή γύρω στον 14ο αιώνα π.Χ. και είναι θαμμένη με τα αξεσουάρ μιας βασίλισσας: «φύλλα χρυσού, χάντρες και ημιπολύτιμους λίθους». Η Χάουζερ δεν προβάλλει το επιχείρημα ότι αυτός ο σκελετός είναι όντως η Πηνελόπη της «Οδύσσειας» (ο θάνατός της, ούτως ή άλλως, προηγείται του Τρωικού Πολέμου κατά έναν ή δύο αιώνες). Με άλλα λόγια, η συγγραφέας δεν ακολουθεί την τακτική του Ερρίκου Σλίμαν (1822-90), ο οποίος διεξήγαγε ανασκαφές για να αποδείξει την κυριολεκτική αλήθεια των επικών ποιημάτων. Αντίθετα, η ίδια αναζητεί τις βαθύτερες αλήθειες των ποιημάτων και τις πραγματικές γυναίκες της Εποχής του Χαλκού.
Από την εποχή του Σλίμαν έχουν έρθει στο φως πολλά άλλα μυκηναϊκά ανάκτορα και τάφοι της ελληνικής Εποχής του Χαλκού, καθώς και αμέτρητα αντικείμενα και λείψανα. Η Χάουζερ έχει το πλεονέκτημα όχι μόνο της εκ των υστέρων αρχαιολογικής γνώσης αλλά και της προόδου της επιστήμης, όπως η εξέταση μέσω DNA. Κατά τη διάρκεια του 19ου και του 20ού αιώνα, οι προκαταλήψεις των πρώτων (συνήθως ανδρών) αρχαιολόγων στρέβλωναν τις αναγνώσεις τους στις ανασκαφές. Οι σκελετοί με σπαθιά ήταν οπωσδήποτε άνδρες πολεμιστές, οι σκελετοί με κοσμήματα και καθρέφτες, γυναίκες. (Όταν ανακαλύφθηκε σπαθί σε γυναικείο τάφο, αναφέρει η Χάουζερ, ένας απορημένος αρχαιολόγος το υποβάθμισε αμέσως στην περιγραφή του σε «μαχαίρι»).
Πιο ενδελεχείς αναλύσεις έχουν οδηγήσει σε πολλές ανατροπές τέτοιων βεβαιοτήτων. Στις «αρχαίες περιοχές της Θράκης και της Σκυθίας (βόρεια της Μαύρης Θάλασσας)», αναφέρει η συγγραφέας, βρέθηκαν στο 20% σχεδόν των τάφων του πέμπτου και τέταρτου αιώνα π.Χ., γυναίκες θαμμένες μαζί με όπλα, γεγονός που δίνει αξιοπιστία στον ομηρικό «μύθο» των Αμαζόνων. Ένας άνδρας και μια γυναίκα βασιλικής καταγωγής που θάφτηκαν μαζί θα μπορούσαν να είναι αδέλφια, καθένας με τη δική του αξίωση για τον θρόνο.
Η Χάουζερ αντιμετωπίζει στο βιβλίο της τον ενσωματωμένο σεξισμό της κλασικής αρχαιολογίας και επιστήμης, καθώς και τον ευρωπαϊκό ελληνοκεντρισμό της. Τοποθετεί επίσης τους Μυκηναίους στο πλαίσιο ενός ευρύτερου κόσμου του Αιγαίου και της Εγγύς Ανατολής (ή, όπως το θέτει η ίδια, της Νοτιοδυτικής Ασίας), όπου οι εμπορικοί δρόμοι ενθάρρυναν τις οικονομικές και πολιτισμικές ανταλλαγές, οι οποίες συμπεριλάμβαναν συστήματα γραφής, θεούς και θεές, νόμους και έθιμα.
Η συγγραφέας τοποθετεί την Εκάβη, βασίλισσα της Τροίας, πλαί σε μια ιστορική βασίλισσα των Χετταίων από την εποχή του Τρωικού Πολέμου, την Πουντουχέπα. (Η Εκάβη κατάγεται από τη Φρυγία, «που συνορεύει με το δυτικό άκρο της ενδοχώρας των Χετταίων»). Όπως και η Εκάβη, η Πουντουχέπα ήταν βασίλισσα και ιέρεια, η οποία κληροδότησε στους μεταγενέστερους μια προσευχή στην οποία ικετεύει μια θεά να σώσει το βασίλειό της, όπως η φανταστική Εκάβη ικετεύει την Αθηνά (αν και μάταια) στην «Ιλιάδα».
Η συγγραφέας δείχνει επίσης πώς η κατάρρευση των αρχαίων πολιτισμών δεν είναι κάτι τόσο μακρινό από εμάς όσο ίσως νομίζουμε. Μια κλιματική αλλαγή που συνέβη γύρω στην εποχή της πτώσης της Τροίας περιλάμβανε μια μακραίωνη ξηρασία και οδήγησε σε επισιτιστική ανασφάλεια, μαζικές μεταναστεύσεις, συγκρούσεις και τελικά σε μια συστημική κατάρρευση.
Ο λόγος για τον οποίο έχουμε τόσες πολλές πλάκες της Γραμμικής Β από τα μυκηναϊκά ανάκτορα που φυσιολογικά θα έπρεπε να έχουν γίνει σκόνη, είναι ότι, όπως και στο ανάκτορο του Νέστορα στην Πύλο, τεράστιες πυρκαγιές (αποτέλεσμα εχθρικών επιδρομών, ίσως) μετέτρεψαν τις αποθήκες σε κλιβάνους, μετατρέποντας τις αυτοσχέδιες πλάκες σε ανθεκτικά κεραμικά.
Με στοιχεία από The Wall Street Journal
