Κρήτη: Συνεχίζονται οι ανασκαφές στο ναό της Δήμητρας στην αρχαία Φαλάσαρνα

Ξεκινούν και φέτος οι συνεχιζόμενες ανασκαφικές έρευνες στο ναό της θεάς Δήμητρας στην αρχαία Φαλάσαρνα, οι οποίες θα πραγματοποιηθούν κατά την διάρκεια του Αυγούστου 2025.

Κύριος στόχος των ανασκαφών είναι η διάσωση των αναθηματικών ευρημάτων, η μελέτη και αναστήλωση των αρχιτεκτονικών καταλοίπων του Ναού της Δήμητρας στην ακρόπολη της Φαλάσαρνας, με τους απόκρημνους λοφίσκους της και το ιστορικό παρελθόν των 5.500 χιλιάδων χρόνων.

Ο ΝΑΟΣ ΤΗΣ ΔΗΜΗΤΡΑΣ

Το τέμενος του ναού αποκαλύφτηκε το 2022, χτισμένο στο διάσελο του ιερού βράχου της ακρόπολης της αρχαίας πόλης- κράτους. Η πρώτη αυτή ανασκαφή έφερε στο φως το στοιχείο, ότι η θεά λατρευόταν ήδη από τον πρώιμο 7^ο αι. π. Χ. αρχικά σε φυσικό σπήλαιο, όπου έρρεε άφθονο νερό από το παρακείμενο βουνό. Κάποτε το σπήλαιο κατέρρευσε και στα ερείπιά του θεμελιώθηκε το ιερό της Δήμητρας τον 5^ο αι. π. Χ. Οι συλλέκτες νερού στέρεψαν και χρησιμοποιήθηκαν ως τελετουργικοί αποθέτες. Ανασύρθηκαν διάφορα αναθήματα που χρονολογούνται στην αρχαϊκή και κλασσική περίοδο. Ανήκαν κυρίως σε πήλινες κεφαλές της Δήμητρας Α με πόλο, ειδώλια πεπλοφόρων, μικρογραφικές υδρίσκες με διακόσμηση,  αργυρά και χάλκινα κοσμήματα. Το όνομα της πανάρχαιας θεάς Δήμητρας βρέθηκε χαραγμένο στη Δωρική διάλεκτο σε δεκάδες τελετουργικά αναθήματα.

Ενδιαφέρον προξενεί ο αριθμός ειδωλίων ανατολίζουσας τεχνοτροπίας με την μορφή γυναικών με υψηλό πόλο, διάδημα και δαιδαλική κόμμωση που χρονολογούνται στον πρώιμο 7^ο αι. π. Χ. “Εκτιμούμε, ότι προέρχονται από τα αρχαιότερα δαιδαλικά ειδώλια στην Κρήτη, ενώ  εξετάζεται η πιθανότητα συσχετισμού τους  με την μητέρα- θεά των Φοινίκων Αστάρτη, όπως εξάλλου μαρτυρείται και από άλλες ενδείξεις μνημείων και κινητών ευρημάτων Φοινικικής προέλευσης στον χώρο της Φαλάσαρνας”, λέει Διευθύντρια Ανασκαφών Φαλάσαρνας, Ελπίδα Χατζηδάκη.

Τα έτη 2023 και 2024 διερευνήθηκαν οι κατασκευές γύρω από το τέμενος του ιερού βράχου  αποκαλύπτοντας φυσικά ορύγματα που  χρησιμοποιήθηκαν ως χώροι προσφορών. Εκτός από τα δαιδαλικά ειδώλια, βρέθηκαν ακέραια ειδώλια πτηνών, χελωνών και  χοίρων,  λυχνάρια  και άλλα  αντικείμενα που οδηγούν στο συμπέρασμα, ότι εδώ ετελούντο εορτές των Θεσμοφορίων προς τιμήν της Δήμητρας και Περσφώνης.

Τον Αύγουστο του 2024 διερευνήθηκαν 10 τομές διαστάσεων 5 Χ 5 μ. μέχρι το φυσικό πέτρωμα, αποκαλύπτοντας για πρώτη φορά και νεολιθικό στρώμα.

Συνολικά το 2024 ανασκάφτηκαν άνω των 500 τελετουργικών αντικειμένων και 200 δομικών λίθων, στοιχεία τα οποία συνθέτουν την σημαντικότητα του χώρου και το βαθύ ιστορικό του παρελθόν. “Το νέο στοιχείο που προέκυψε είναι, ότι  κατώτερα στρώματα των τομών αποκάλυψαν πάνω στον φυσικό βράχο χειροποίητη κεραμική, λίθινα τριβεία, σύνθετα εργαλεία πυριτόλιθου, οψιανού και χαλαζία, πέλεκες  λειασμένου λίθου και οστέινα αντικείμενα που χρονολογούνται στην Ύστερη Νεολιθική περίοδο ( 3500 π. Χ.), καθώς και λίγα κεραμικά Μινωικών χρόνων”.

Τα ευρήματα αυτά πιστοποιούν την παρουσία του Προϊστορικού πολιτισμού της Νεολιθικής και Μινωικής εποχής, όπως εξάλλου δεικνύει και το προελληνικό όνομα της Φαλάσαρνας. “Θεωρούμε ότι η πρωιμότερη αυτή φάση συνδέεται με την χρήση του χώρου όταν ακόμα ήταν διάσπαρτος με σπήλαια στα ερείπια των οποίων οχυρώθηκε αργότερα η πόλη με τους μνημειώδεις ναούς, υποδηλώνοντας την στρατηγική σημασία των χιλιάδων χρόνων ολόκληρης της χερσονήσου Καστρί (Κούτρι)”.

 ΟΧΥΡΩΜΑΤΙΚΗ ΠΥΛΗ 

Εκ παραλλήλου έγιναν εργασίες στην μεγαλειώδη οχυρωματική Πύλη του λιμένα  με τους   ογκώδεις  τετράπλευρους  δόμους  κα την  κομψή διακόσμησηπεριταινίας. Η πύλη χρονολογείται στην παρούσα φάση της στον 2^ο αι.  π. Χ , αλλά  εδραιώθηκε  πάνω στα ερείπια προγενέστερης κατασκευής του 5^ου αι. π. Χ.  ή και αρχαιότερης.

Η αφθονία  κεραμίδων στέγης που ανασκάφτηκαν  συναινούν ότι το μνημείο ήταν στεγασμένο με κορινθιακούς κεράμους.

ΠΥΡΓΟΣ 2 

Ο πύργος 2 , ένας εκ των πέντε αμυντικών πύργων του λιμένα,  είχε ανασκαφτεί κατά τα τρία τέταρτα στις δεκαετίες του 1990-2000  προς αναμονή κατάλληλης χρηματοδότησης, δεδομένου ότι η πληθώρα των  γκρεμισμένων  αρχιτεκτονικών δόμων  του μνημείου απαιτούσαν την χρήση ανυψωτικού μηχανήματος. Η ευκαιρία μας δόθηκε το 2023 με την ευγενική χορηγία  του ιδρύματος ΑΙΓΕΑΣ του Θ. και Μ. Μαρτίνου. Αποκαλύφθηκαν σειρές λίθων πεσμένες σε συστοιχίες, που ανήκαν στην ανωδομή του Πύργου 2 . Δεδομένου ότι η θεμελίωση και των  πέντε πύργων  του λιμένα βρίσκονται  στο ίδιο ύψος,  επιβεβαιώνεται το γεγονός ότι η παρούσα φάση των λιμενικών εγκαταστάσεων κατασκευάστηκε στην ίδια χρονική περίοδο στον 4^ο αι. π. Χ. με όμοιες αρχιτεκτονικές προδιαγραφές, όπως αναφέρει και ο Σκύλακας, αρχαίος γεωγράφος σύγχρονος της εποχής (Σκύλαξ 47).