Περίπου 240 χιλιόμετρα από την Αθήνα προς την Καρδίτσα, τα Τρίκαλα και τα Μετέωρα και σε απόσταση 36 χμ μετά την πρωτεύουσα της Φθιώτιδας, τη βασίλισσα της Ρούμελης Λαμία, φτάνουμε στο Δομοκό. Η όμορφη και γραφική κωμόπολη του Δομοκού είναι χτισμένη στη θέση της αρχαίας Ακροπόλεως των Θαυμακών, ερείπια της οποίας σώζονταν μέχρι τους Βυζαντινούς χρόνους. Αργότερα στην ίδια θέση χτίστηκε Φράγκικο κάστρο ερείπια του οποίου σώζονται μέχρι τις μέρες μας. Στη δυτική πλευρά σώζονται ακόμη τα κυκλώπεια τείχη. Η ευρύτερη περιοχή μνημονεύεται από το Στράβωνα, τον Ξενοφώντα, τον Λίβιο και άλλους ιστορικούς αλλά και μια σειρά από περιηγητές του 17ο και 18ο αι. Η πόλη πήρε το όνομα της από την αρχαία πόλη Θαυμακία ή Θαυμακό, την Ομηρική “Θαυμακίη” που οφείλει το όνομά της στο Θαυμακό, πατέρα του Ποίαντα και παππού του Φιλοκτήτη, και ήταν χτισμένη στην ίδια θέση.
Ο Δομοκός αποτέλεσε μέλος της Αιτωλικής Συμπολιτείας και στο πέρασμα των αιώνων καταλήφθηκε από Ρωμαίους, Γαλάτες, Φράγκους, Τούρκους κ.α. Κατά τον μεσαίωνα παρουσίασε μεγάλη ακμή και ήταν μια από τις πόλεις που ανήκαν στη γυναίκα του αυτοκράτορα Αλέξιου Γ΄, αυτοκράτειρα Ευφροσύνη. Μετά την κατάληψη του Βυζάντιου από τους Φράγκους και τη διανομή του, ο Δομοκός περιήλθε στην εξουσία του βασιλιά της Θεσσαλονίκης Βονιφατίου. Στα τέλη του 1393 ο Δομοκός καταλήφθηκε μαζί με τα Φάρσαλα από τους Τούρκους και τον Βαγιαζήτ Α΄, καθώς έλειπε ο τοπικός ηγεμόνας Πιγκέρνης και οι κάτοικοι συνθηκολόγησαν.
Μια ακόμη «άγνωστη» πτυχή της ιστορίας της περιοχής του Δομοκού για τους επισκέπτες, δυστυχώς όμως ακόμη και για τους ντόπιους, αναξιοποίητο όπως τα περισσότερα ιστορικά μνημεία στην περιοχή, είναι και το «Στρογγυλόκαστρο» του Δομοκού.
Ένα Μεσαιωνικό φρούριο, που σύμφωνα με την ιστορική έρευνα είναι Τούρκικο οχυρό, είναι όμως πιθανό να κτίστηκε την περίοδο της Φραγκοκρατίας (1204-1218), ώστε να χρησιμοποιηθεί ως παρατηρητήριο και φυλάκιο, όπως προδίδει η θέση που επέλεξαν κατασκευαστές του.
Το φρούριο φέρεται να χτίστηκε από τον Τούρκο Ρασίφ-Πασσά, στις αρχές του 17ου αιώνα και καταλάμβανε έκταση τεσσάρων περίπου στρεμμάτων.
Βρίσκεται τριακόσια περίπου μέτρα νότια, πάνω από την πόλη του Δομοκού και σε δεσπόζουσα θέση σ’ ολόκληρη την περιοχή, στην κορυφή που ονομάζεται «Στρογγυλό Κάστρο». Το ιδιαίτερο γνώρισμα του Στρογγυλού Κάστρου είναι το ύψους 10 μέτρων στρογγυλό πυροβολείο στο βόρειο τμήμα του, μέσα εις το οποίο υπήρχε η αποθήκη πυρομαχικών, απ’ το οποίο πήρε και τ’ όνομά του.
Είναι χτισμένο με την άφθονη λευκή πέτρα της περιοχής και αναφέρεται από δεκάδες περιηγητές του 17ου και 18ου αιώνα. Ο Γερμανός αρχαιολόγος – περιηγητής του 19ου αι. Friedrich Stählin στην «Αρχαία Θεσσαλία» (1924) αναφέρει: «Πριν ακόμη από αυτήν στα αριστερά, πάνω στην ψηλότερη κορυφή (708 μέτρα) βρίσκονται τα ερείπια του μεσαιωνικού Στρογγυλόκαστρου».
Ονομάζεται και «κουτρουλό» κάστρο από τους κατοίκους της περιοχής και λέγεται ότι επικοινωνεί, με υπόγειο σπήλαιο ή σήραγγα από το «κουδουνιστό πηγάδι» του Δομοκού, με την αρχαία Πρόερνα (Γυναικόκαστρο) και την θέση «Βασιλότρυπα» στην κορυφή του όρους Ναρθακίου πάνω απ’ το Νέο Μοναστήρι.
Παλιότερα ήταν κοινή η πεποίθηση ότι πρόκειται για Οθωμανικό οχυρό του 17ου αιώνα, κτισμένο από το Ρασίφ-Πασά, ενώ υπήρχε κι η λιγότερο πειστική άποψη ότι πρόκειται για φράγκικο κάστρο. Υπάρχει και η λιγότερο πειστική άποψη ότι ήταν φράγκικο κάστρο. Οι τελευταίες πάντως παραδοχές των αρχαιολόγων το τοποθετούν στην περίοδο μετά την ίδρυση του νέου Ελληνικού κράτους. Ο Δομοκός τότε παραμένει στα χέρια των Τούρκων και αποτελεί σημαντικής στρατιωτικής αξίας παραμεθόρια πόλη. Ο Γ. Πάλλης αναφέρει για το Στρογγυλόκαστρο “…ένα μικρό οχυρό το οποίο έλεγχε την την κίνηση από και προς το πέρασμα της Φούρκας. (….) η θέση, το αρχιτεκτονικό σχέδιο και η μορφή της τοιχοποιίας δείχνουν ότι είναι έργο του 19ου αιώνα, πιθανότατα των χρόνων μεταξύ του 1854 – 1881, κτισμένο στο πλαίσιο αμυντικής οργάνωσης της περιοχής από τον οθωμανικό στρατό”.
Στο βίντεο, ο αρχιτέκτονας Δημήτριος Καραγκούνης, Επίτιμος Προϊστάμενος του Τμήματος Αρχαιολογικών Έργων και Μελετών της ΕΦΑΛΑΡ σχολιάζει την σημερινή κατάσταση του μνημείου και του άμεσου περιβάλλοντός του.
