Τα παλιά μεταλλεία της Ομβριακής – Το «Λαύριο» του Δομοκού

Κάποτε είχε φτιαχτεί ένα μεγάλο χωριό των 700 κατοίκων, σήμερα είναι μία περιοχή «φάντασμα», αφού τα μεταλλεία δεν δουλεύουν πια εδώ και χρόνια και το φευγιό για την εξασφάλιση του επιούσιου, ήταν αναπόφευκτο. Μιλάμε για τα μεταλλεία που βρίσκονταν κοντά στην Ομβριακή. Αυτό όμως δεν αναιρεί το γεγονός ότι μία επίσκεψη στο χώρο έχει μεγάλο ενδιαφέρον, γιατί το τοπίο είναι ξεχωριστό και αποτελεί παρά τη φθορά που φέρνει ο χρόνος, σημαντικό μνημείο της βιομηχανικής και μεταλλευτικής κληρονομιάς της χώρας μας.

Η λειτουργία τους ξεκίνησε το 1908 έως το 1961 και αρχικά ανήκαν στην οικογένεια Καρατζά από το Δομοκό και στη συνέχεια αγοράστηκαν από τη “Μεταλλευτική”. Τα εκμεταλλεύτηκαν όπως και πολλά άλλα μεταλλεία της χώρας μας οι Γερμανοί κατά τη διάρκεια της Κατοχής για τις δικές τους ανάγκες, ενώ όταν εγκατέλειψαν την Ελλάδα ανατίναξαν τις εγκαταστάσεις των Μεταλλείων.

Τίποτα από όλα αυτά δεν θα είχε γίνει, αναφερόμαστε στην παρουσίαση του θέματος, χωρίς την πολύτιμη συμβολή της Ρενάτας Ζαχαροπούλου, που δημιούργησε και δώρισε στο χωριό της, την ιστοσελίδα https://omvriaki.gr/ η οποία περιλαμβάνει συνολικές τουριστικές, ιστορικές, λαογραφικές πληροφορίες για το χωριό και φυσικά και για την ιστορία των μεταλλείων, ενώ μας έφερε σε επαφή και με πρόσωπα που έχουν βιώματα από τη λειτουργία των μεταλλείων. Η ιδέα για την ενασχόληση με το θέμα ήταν της Μαριάνθης Κόμνου από το Τμήμα Μέσων Κοινωνικής Δικτύωσης της ΕΡΤ, που εντόπισε το ότι υπήρχαν κάποτε μεταλλεία στην περιοχή και μας προέτρεψε να το αναδείξουμε.

Μαρτυρίες κατοίκων της περιοχής

Ο Σπύρος Ματσαδές κάτοικος Ομβριακής μας δήλωσε πως: «Στα Μεταλλεία εργαζόταν ο πατέρας μου Στέλιος Ματσαδές. Τα μεταλλεία με βάθος 280 μ. και σήραγγες που εκτείνονται προς όλες τις κατευθύνσεις πρόσφεραν πλούσιο μετάλλευμα χρωμίου και το 90% διατίθεντο για να την κατασκευή πολεμικών αρμάτων. Επίσης, υπήρχαν και λίγα κοιτάσματα χρυσού. Ειδικά ασανσέρ κατέβαζαν τους εργάτες στις στοές.

Για την Ομβριακή η λειτουργία των μεταλλείων ήταν μία σημαντική οικονομική διέξοδος. Εκείνα τα χρόνια και πριν την αποξήρανση της λίμνης Ξυνιάδας οι δουλειές ήταν λίγες. Τότε οι άντρες θα έπρεπε να είναι είτε ψαράδες – αφού η λίμνη είχε πλήθος και ποικιλία ψαριών – είτε κτηνοτρόφοι, είτε να εργαστούν στα μεταλλεία. Σχεδόν όλοι οι άντρες της Ομβριακής απασχολούνταν στα μεταλλεία, εργαζόμενοι 8-12 ώρες καθημερινά. Βεβαίως δούλευαν και γυναίκες αλλά σε εργασίες που είχαν να κάνουν με τη μεταφορά μεταλλεύματος.

Κατά τη διάρκεια της κατοχής από τους Γερμανούς τα μεταλλεία συνέχισαν τη λειτουργία τους και στο σημείο που βρίσκονται σήμερα τα παλιά κτίσματα του οικισμού Μεταλλεία δημιουργήθηκε μία μικρή πόλη με εστιατόρια, φούρνο, καφενεία και ιατρείο. Μάλιστα, στο ιατρείο πρωτοβάθμιας περίθαλψης το οποίο δημιουργήθηκε καταρχήν για τους εργαζόμενους στα μεταλλεία, μπορούσαν να έχουν πρόσβαση και οι κάτοικοι της Ομβριακής, που εργαζόταν στα μεταλλεία αλλά και όσοι ήταν ασθενείς από τα γύρω χωριά».

O Νίκος Περώνης εργάστηκε στην τελευταία περίοδο και συγκεκριμένα από το 1988 έως το 1991 που έκλεισαν τα μεταλλεία, σαν οδηγός φορτηγού. Εκείνη την περίοδο όπως μας είπε εργάζονταν περίπου 25 άτομα, εκ των οποίων μόνιμοι ήταν οι πέντε. Η δουλειά ήταν η μεταφορά του μεταλλεύματος με τα φορτηγά προς τα μεταλλεία Ερέτριας Φαρσάλων, όπου γίνονταν εμπλουτισμός, το μετάλλευμα γίνονταν σκόνη και έφευγε για φόρτωση και εξαγωγή, ήταν μάλιστα το καλύτερο χρώμιο στην Ευρώπη. Από την παλιά εποχή των μεταλλείων, μας αναφέρει ότι ήταν τόσο αναπτυγμένη η μεταλλευτική δραστηριότητα που είχε φτιαχτεί ένα μικρό χωριό, με σχολείο, φούρνο, διοικητήριο, αποθήκες, μηχανουργείο, ιατρείο, από τα οποία σήμερα παραμένουν λίγα και ερειπωμένα κτίρια. Μάλιστα επειδή οι Γερμανοί επί κατοχής τα εκμεταλλεύτηκαν για τις δικές τους ανάγκες, είχαν ανάγκη το εργατικό δυναμικό και όπως τόνισε ο κ. Περώνης: «Στην Ομβριακή δεν πεινάσαμε ποτέ». Μάλιστα οι υποδομές αυτές διατηρήθηκαν και μετά. Μεταπολεμικά τα μεταλλεία τα δούλεψε ο Σκαλιστήρης που είχε ανάλογες μεταλλευτικές επιχειρήσεις σε πολλές περιοχές της χώρας, ο κυρίαρχος εργοδότης στο συγκεκριμένο κλάδο.

Στη σημερινή εποχή η περιοχή έχει ακόμα αναξιοποίητα κοιτάσματα. Η λίμνη που υπάρχει στο χώρο των μεταλλείων, σε αντίθεση με άλλες περιπτώσεις, όπως για παράδειγμα στα μεταλλεία Ερέτριας Φαρσάλων που δημιουργήθηκε από καθιζήσεις στοών, στην Ομβριακή δημιουργήθηκε από τα σκαψίματα με τη μέθοδο του «σαλίγκαρου» και μετά το σταμάτημα της μεταλλευτικής δραστηριότητας, γέμισε με νερό της βροχής, ενώ το βάθος της φτάνει τα 85 μέτρα. Αρκετά σίδερα από τις παρατημένες εγκαταστάσεις έχουν πάει για σκραπ, ενώ υπάρχει πηγάδι 220 μέτρων βάθους και ανά δέκα μέτρα άφηναν διέξοδο για το μετάλλευμα.

Τέλος, ο κ. Περώνης μας δήλωσε ότι: «το κλείσιμο των μεταλλείων στοίχισε στην περιοχή οικονομικά, καθώς αρκετοί κάτοικοι της περιοχής κυρίως της Ομβριακής, αλλά και από τον κοντινό Δομοκό, είχαν βρει δουλειά εκεί».

Να συμπληρώσουμε ότι όπως και σε άλλες περιπτώσεις η αγοραστική δύναμη των εργαζομένων, είχε ευεργετικές επιπτώσεις στη διατήρηση άλλων θέσεων εργασίας, σε δορυφορικές επιχειρήσεις της κάθε περιοχής, με αποτέλεσμα όταν αυτή λόγω του κλεισίματος μηδενίζοντας, οι συνέπειες ήταν αλυσιδωτές.

Από το άλλοτε πολύβουο χωριό των 700 κατοίκων που ήταν δίπλα στα ενεργά εκείνη την εποχή μεταλλεία, τώρα στο σημείο μένει μόνο ο Νίκος Καναβός και η οικογένειά του. Επικοινωνήσαμε με τον κ. Καναβό και τον ρωτήσαμε αν στη δεκαετία του 1950 που είχε τα μεταλλεία ο Σκαλιστήρης, είχαν καταγραφεί όπως και στις άλλες περιοχές που ο ίδιος είχε μεταλλεία, φαινόμενα όπως σκληρές συνθήκες εργασίας, πέραν αυτών που εκ των πραγμάτων προκύπτουν από τη δουλειά, δηλαδή με έλλειψη μέτρων προστασίας από την πλευρά της εργοδοτικής πλευράς. Μας είπε ότι από τις διηγήσεις που είχε ακούσει οι εργαζόμενοι δούλευαν «με το πιστόλι στον κρόταφο», μεταφορικά βέβαια για να περιγραφούν οι συνθήκες και ότι κάποιος επιστάτης ονόματι Μαρσέλλος ήταν ο φόβος και ο τρόμος των εργατών με τις πιέσεις που εξασκούσε.

Ακολούθως τον ρωτήσαμε αν στην εορτή της Αγίας Βαρβάρας, προστάτιδας του κλάδου, γίνονταν μεγάλες εορταστικές εκδηλώσεις και μας απάντησε ότι: «Παλιά που γύρω από τα μεταλλεία είχε φτιαχτεί ένα μεγάλο χωριό με περίπου 700 κατοίκους, ιατρείο, σχολείο, μαγαζιά, κλπ γίνονταν μεγάλες εκδηλώσεις και πανηγύρι. Στη σημερινή εποχή που δεν υπάρχουν μαγαζιά και δεν υπάρχουν σε λειτουργία τα μεταλλεία, έρχεται κόσμο ανήμερα της Αγίας Βαρβάρας, γίνεται ο εορτασμός, αλλά χωρίς πανηγύρι και γενικά την εικόνα που είχε η συγκεκριμένη γιορτή στο παρελθόν. Πάντως συνεχίζεται και στη σημερινή εποχή ο εορτασμός στα ερειπωμένα πια μεταλλεία».

Όπως αναφέρει σε άρθρο του ο κάτοικος της περιοχής Νίκος Καναβός στην ιστοσελίδα omvriaki.gr: «Αν μένεις στην Αττική τα Μεταλλεία Δομοκού είναι κάτι σαν το Λαύριο. Παλιά κτίσματα Τα Μεταλλεία Δομοκού είναι ένας οικισμός της Ομβριακής, που πρόσφερε πλούσιο μετάλλευμα χρωμίου σε όλη την Ελλάδα, αλλά και στο εξωτερικό. Σύμφωνα με την παράδοση πριν ανακαλυφθούν τα κοιτάσματα χρωμίου, οι καλλιεργητές παραπονούνταν ότι στην περιοχή “στράβωναν τα υνιά” τους κι έτσι άρχισαν οι πρώτες σκέψεις για εξόρυξη του μεταλλεύματος.

Το μεταλλείο λίγο έξω από την Ομβριακή, το ξεκίνησε ο Μποδοσάκης, το εκμεταλλεύτηκαν οι Γερμανοί στον πόλεμο και στη συνέχεια περιήλθε σε ελληνικά χέρια. Κάτοικοι των γύρω χωριών του Δομοκού (Ομβριακή, Παλαμά, Νέα Μακριση, Ξυνιάδα, Περιβόλι κ.α), που δεν είχαν κτήματα ή βάρκα για να αλιεύουν στην τότε λίμνη Ξυνιάδας, εργαζόταν στο Μεταλλείο.

Ακόμη και από άλλες περιοχές της Ελλάδας, άνθρωποι κάθε ηλικίας ερχόταν στα Μεταλλεία, ώστε να εργαστούν ως μεταλλωρύχοι.

Το μεταλλείο δούλευε με στοές και με το τρενάκι που υπήρχε τότε -μετά το στάδιο της διαλογής και επεξεργασίας του μεταλλεύματος- μετέφεραν το χρώμιο στο σιδηροδρομικό σταθμό στις Αγγείες και από εκεί, γινόταν η μεταφορά του σε όλη την Ελλάδα και το εξωτερικό. Ο μεγαλύτερος αγοραστής χρωμίου ήταν η Ρωσία.

Περίπου στο 1961-1962 η λειτουργία των μεταλλείων κρίθηκε ασύμφορη, καθώς η εταιρεία που το διαχειριζόταν πτώχευσε και το Μεταλλείο χρωμίου περιήλθε στο Δημόσιο, ενώ ιδιοκτήτης του εμφανιζόταν η Εθνική Τράπεζα.

Το 1986 η τράπεζα αποφασίζει την επαναλειτουργία του για 3-4 χρόνια με τη μέθοδο της αποκάλυψης πλέον και όχι με στοές, αλλά η επεξεργασία και η διαλογή γινόταν στην Ερέτρια Βόλου.

Όταν σταμάτησε η εξόρυξη το 1960 στην περιοχή δημιουργήθηκε μία τεχνητή κωνοειδής λίμνη βάθους 105μ. και διάμετρο πάνω από 350μ. και με βάση 50μ. Η τεχνητή λίμνη των Μεταλλείων δεν υπερχειλίζει από τις έντονες βροχοπτώσεις της περιοχής, πιθανά λόγω της ύπαρξης των παλαιών στοών που είχαν δημιουργηθεί για την εξόρυξη του χρωμίου.

Σήμερα από τη λίμνη αρδεύονται τα χωράφια της Ομβριακής και της Νέας Μάκρισης με ειδικούς αγωγούς που κατασκευάστηκαν μετά τη παύση των Μεταλλείων.

Σε πλήρη παραγωγή το παλιό μεταλλείο απασχολούσε περίπου 700 εργάτες, όσοι δηλαδή οι κάτοικοι ενός χωριού. Για το λόγο αυτό στον οικισμό Μεταλλεία λειτουργούσαν καφενεία, ταβέρνες, φούρνος, ιατρείο, κινηματογράφος.

Στις μέρες μας τα Μεταλλεία είναι ένας οικισμός που σε τίποτα δεν θυμίζει το παρελθόν του. Κρατά όμως, μία απόκοσμη ομορφιά που πολλοί κάτοικοι από την Ομβριακή, το Παλαμά, τη Νέα Μάκριση επιλέγουν για να κάνουν τον περίπατό τους. Ειδικά το απόγευμα το περπάτημα γύρω από την τεχνητή λίμνη, προσφέρει ένα εντυπωσιακό ηλιοβασίλεμα, καθώς ο ήλιος δύει πίσω από την Τσαμαδόραχη στην Ομβριακή».

Ένα «Λαύριο» λοιπόν υπήρξε κοντά στο Δομοκό και πρόσφερε εργασία σε εκατοντάδες ανθρώπους για πολλά χρόνια. Όλοι αυτοί και αυτές γιατί θυμίζουμε ότι εργάστηκαν και γυναίκες, είναι οι αφανείς ήρωες μίας άλλης εποχής, που οι στοές, τα φρεάτια, οι φορτώσεις και οι εξαγωγές μεταλλευμάτων, απαιτούσαν ένα ανθρώπινο μελίσσι γύρω τους.

Έρευνα: Νάσος Μπράτσος

Πηγές & έγχρωμες φωτο: Ρενάτα Ζαχαροπούλου, ιστοσελίδα https://omvriaki.gr/

Μεταλλεία: Όταν ήταν κρυψώνες σωτηρίας από πειρατές και κατακτητές

“Υποχθόνιοι Θησαυροί” στην Καμάριζα

Οδοιπορικό στους δρόμους των μεταλλωρύχων της Σερίφου του 1916 (φωτορεπορτάζ)

Η Σέριφος τίμησε τους πεσόντες του 1916 στη μάχη για το οκτάωρο

Σέριφος: Eκδηλώσεις Πολιτισμού & Ιστορικής Μνήμης

«Μνήμες Λιγνίτη»: Οι εργαζόμενοι της ΔΕΗ τιμούν τους λιγνιτωρύχους με αθλητική διοργάνωση εδώ και 14 χρόνια

Η ομάδα των λιγνιτωρύχων – Θύελλα Ραφήνας

Α.Ο. Aγίου Λουκά: Από τις στοές του λιγνιτωρυχείου στο γρασίδι

Η αιματηρή απεργία του 1933 στο λιγνιτωρυχείο Αγίου Λουκά Αλιβερίου

Επείγει η διάσωση των τελευταίων καταλοίπων των Λιγνιτωρυχείων Καλογρέζας

Η ιστορία των εργατικών αγώνων στη Ραφήνα – Συνέντευξη με τον Δημήτρη Μακρή

Σημείο αναφοράς στην ιστορία της Νέας Ιωνίας τα λιγνιτωρυχεία της Καλογρέζας

Ανάδειξη της ιστορικότητας των παλιών λιγνιτωρυχείων Καλογρέζας

“Όταν από τη γη έβγαζαν λιγνίτη”

Τεχνολογικό Πολιτιστικό Πάρκο Λαυρίου: Το παρελθόν συνάντησε την καινοτομία και τον Πολιτισμό

 Η ιστορία των Μεταλλείων Ερέτριας Φαρσάλων – Ήταν από τα πιο παλιά της Ελλάδας (A’ μέρος)

Η ιστορία των Μεταλλείων Ερέτριας Φαρσάλων – Ήταν από τα πιο παλιά της Ελλάδας (B’ μέρος)

Οι «άγνωστες» απεργίες της δεκαετίας του 1960 στα Μεταλλεία Μυκόνου ΜΥΚΟΜΠΑΡ

Δήμητρα Λοΐζου – Βουλγαράκη: Τα παλιά μεταλλεία της ΜΥΚΟΜΠΑΡ να γίνουν μουσείο του εαυτού τους

Οι μεταλλωρύχοι της Μυκόνου – Τα μεταλλεία της ΜΥΚΟΜΠΑΡ (1955-1985)

Oι μεταλλωρύχοι της Ελευσίνας – Η πολυήμερη απεργία του 1964 και οι τραγικές συνθήκες εργασίας