Το παιχνίδι με τις Σπάνιες Γαίες διαρκώς μεγαλώνει, αλλά η κυριαρχία της Κίνας δύσκολα αμφισβητείται

Τα τελευταία χρόνια ο όρος «Σπάνιες Γαίες» εμφανίζεται ολοένα και συχνότερα σε οικονομικές συζητήσεις , γεωοικονομικές αναλύσεις, νέες εφαρμογές σε τεχνολογικά προϊόντα, αλλά και σε σχεδιασμούς αναπτυξιακών στρατηγικών.

Στη εκπομπή του Πολυδεύκη Παπαδόπουλου «Με το Πρώτο στην Ευρώπη και τον Κόσμο» (Α’ Πρόγραμμα, Σάββατα και Κυριακές) γίνεται μια παρουσίαση του ζητήματος των λεγόμενων Σπανίων Γαιών, η χρήση των οποίων αποκτά ολοένα και μεγαλύτερη διάδοση και σημασία στη σύγχρονη ζωή. Με τη συμμετοχή της Ρουμπίνας Σπαθή, υπεύθυνης θεμάτων διεθνούς οικονομίας στην εφημερίδα Καθημερινή εξηγούνται αφενός η ιστορικότητα της χρήσης σπανίων γαιών και οι διάφορες κρίσιμες εφαρμογές που έχουν. Αφετέρου, αναλύεται το γεωοικονομικό παιχνίδι γύρω από την αξιοποίηση και εμπορία τους, με τη μερίδα του λέοντος να την έχει προς το παρόν -αλλά απ΄ ότι φαίνεται και για ακόμη αρκετά χρόνια-  η Κίνα παρά τις προσπάθειες και άλλων χωρών (ΗΠΑ, Αυστραλίας, Βραζιλίας, Ινδίας, Σουηδίας, Νορβηγίας κλπ) να τις αναπτύξουν.     

Όπως εξηγείται με την κα Σπαθή, η ύπαρξη σπανίων γαιών και ορισμένες αναφορές σ’ αυτές είναι παλιά ιστορία. Ήδη η πρώτη καταγεγραμμένη εφαρμογή των σπάνιων γαιών χρονολογείται τη δεκαετία του 1890 στην Βιέννη της Αυστρίας, όπου κατασκευάστηκαν για πρώτη φορά καλύμματα για λάμπες με ένα νέο υλικό που περιείχε σπάνιες γαίες. Ωστόσο, η χρήση του σχετικού όρου και η ευρεία αξιοποίησή τους σε διάφορες εφαρμογές είναι αρκετά πρόσφατη. Μερικοί ίσως θυμούνται τη ρήση του Ντεγκ Ξιάο Πινγκ το όχι και τόσο μακρινό 1987  ότι «οι Χώρες του Κόλπου, οι Αμερικανοί, οι Ρώσοι έχουν το πετρέλαιο και εμείς τις Σπάνιες Γαίες». Οι περισσότεροι δεν έδωσαν τότε μεγάλη σημασία σ’ αυτά τα λόγια του. Αλλά όσο περνούσαν τα χρόνια και μπαίναμε στην νέα τεχνολογική επανάσταση άρχισαν να γίνονται πιο αντιληπτά.

Πάντως, από τότε που αρχίσαμε να ακούμε για Σπάνιες Γαίες, αυξάνουν και πληθαίνουν οι σχετικές ονομασίες. Να σημειωθεί ότι Σπάνιες Γαίες  αποκαλούνται στη Χημεία τα μέταλλα/χημικά στοιχεία των οποίων τα οξείδια είναι γαιώδους μορφής. Ετσι, αφενός το γαιώδες στοιχείο τους,  αφετέρου η θεωρούμενη σπανιότητά τους -όταν πρωτοανακαλύφθηκαν –δημιούργησε τον όρο «Σπάνιες Γαίες». Ωστόσο, παρά το όνομα τους οι σπάνιες γαίες υπάρχουν σε σχετική αφθονία στον φλοιό της Γης, με εξαίρεση μια από αυτές, το Προμήθειο. Επίσης, τα εν  λόγω μέταλλα, με εξαίρεση το ύττριο και το σκάνδιο, λέγονται και λανθανίδες από το όνομα του πρώτου στοιχείου της κατηγορίας τους.

Σ’ αυτήν υπάγονται τα ακόλουθα χημικά στοιχεία που για λόγους ευκολίας υποδιαιρούνται σε τρεις υποομάδες:

1η Υποομάδα: λανθάνιο, δημήτριο, πρασεοδύμιο, νεοδύμιο, προμήθειο και σαμάριο. Κύριες πηγές των στοιχείων αυτής της υποομάδας είναι τα ορυκτά μοναζίτης, τσερίτης και αλλανίτης.

2η Υποομάδα: ευρώπιο, γαδολίνιο και τέρβιο. Κύριες πηγές των στοιχείων αυτής της υποομάδας είναι τα ορυκτά σαμαρσκίτης και μερικά είδη ξενοτίμου.

3η Υποομάδα: δυσπρόσιο, όλμιο, ύττριο, έρβιο, θούλιο, υτέρβιο και λουτέτσιο. Κύριες πηγές των στοιχείων αυτής της υποομάδας είναι τα ορυκτά γαδολινίτης, ξενότιμο, ευξενίτης και φεργκιουσονίτης.

Από τα παραπάνω μέταλλα το λανθάνιο, το δημήτριο και το νεοδύμιο δεν συναντώνται τόσο σπάνια, σε αντίθεση με το ευρώπιο, το τέρβιο και το θούλιο που όντως είναι πολύ δυσεύρετα. 

Όπως αναφέρεται στη συζήτηση, τα ορυκτά, στα οποία απαντώνται οι σπάνιες γαίες ή λανθανίδες εντοπίζονται κυρίως στην Κίνα, τη Νορβηγία, τις ΗΠΑ, τη Βραζιλία, την Ινδία και την Αυστραλία. Εξαιτίας δε της βιομηχανικής τους μοναδικότητας σε εφαρμογές και χρήσεις προϊόντων υψηλής τεχνολογίας (λέιζερ, κινητά τηλέφωνα, οθόνες υγρών κρυστάλλων κ.α.) και στις λεγόμενες «πράσινες» τεχνολογίες (στις μπαταρίες των υβριδικών αυτοκινήτων, στα φωτοβολταϊκά, στους λαμπτήρες χαμηλής κατανάλωσης, στις τουρμπίνες των ανεμογεννητριών) η ζήτηση των σπάνιων γαιών αυξάνεται συνεχώς.

Επίσης, υφίσταται και μια σειρά από μέταλλα που δεν χαρακτηρίζονται Σπάνιες Γαίες αλλά «Μέταλλα Στρατηγικής Σημασίας», γιατί ενώ δεν υπάρχουν σε μεγάλη αφθονία στη φύση αποκτούν τώρα νέες χρησιμότητες. Σ΄’αυτή την κατηγορία είναι πρώτα απ’ όλα το λίθιο για το οποίο γίνεται πολύς λόγος εξαιτίας της χρήσης του στην κατασκευή εξελιγμένων μπαταριών, το νικέλιο, το κοβάλτιο ή εδώ στην Ελλάδα το γάλλιο, ως υποπροϊόν της εξόρυξης και επεξεργασίας του βωξίτη κλπ. 

Όπως υπογραμμίζεται στην εκπομπή, τα κοιτάσματα Σπανίων Γαιών που μέχρι στιγμής  αξιοποιούνται διεθνώς βρίσκονται κατά 70% στην Κίνα (π.χ. το μεγαλύτερο και παλαιότερο ορυχείο είναι στην Εσωτερική Μογγολία). Όμως το ποσοστό της Κίνας στην επεξεργασία και μετατροπή τους σε συγκεκριμένα προϊόντα ανεβαίνει στο 90% του παγκοσμίου συνόλου, καθώς η χώρα αυτή έχει αναπτύξει στο έπακρο τη σχετική τεχνογνωσία και τις απαραίτητες υποδομές. Ετσι, όπως εξηγεί η κα Σπαθή, η Κίνα μπορεί να ρυθμίζει την προσφορά και τις τιμές σπανίων γαιών διεθνώς, άλλοτε περιορίζοντας τις εξαγωγές τους κι άλλοτε αυξάνοντας την προσφορά τους σε χαμηλές τιμές, που λειτουργούν αποτρεπτικά για την ανάπτυξη εξορύσεων και επεξεργασίας σε άλλες χώρες.

Μετά την Κίνα και σε άλλες χώρες άρχισαν έρευνες για Σπάνιες Γαίες και διαδικασίες εκμετάλλευσής τους. Οι κυριότερες από αυτές είναι η Αυστραλία, η ΗΠΑ, η Βραζιλία και η Ινδία, ενώ στην Ευρώπη τα μεγαλύτερα κοιτάσματα έχουν ανακαλυφθεί στη Νορβηγία και Σουηδία. Επίσης, είναι αρκετές οι χώρες που εξορύσσουν τα άλλα σπάνια και ιδιαίτερα χρήσιμα μέταλλα που προαναφέρονται. Ωστόσο, όπως τονίζεται και στην συζήτηση, οι υπόλοιπες χώρες -κι ακόμη και οι ΗΠΑ- δύσκολα μπορούν να ανταγωνιστούν την Κίνα στο ορατό μέλλον.

Πρόσφατα γίνεται, επίσης, λόγος για αξιοποίηση μεταλλευτικών συμπλεγμάτων που περιέχουν Σπάνιες Γαίες και τα οποία βρίσκονται σε μεγάλα βάθη θαλασσών και μάλιστα σε διεθνή ύδατα,. Την ιδέα προωθεί κυρίως η νέα αμερικανική διοίκηση Τραμπ, η οποία έχει μάλιστα αρχίσει να δίνει και σχετικές άδειες εξορύξεων σε εταιρίες. Το θέμα όμως προκαλεί ήδη αντιδράσεις, καθώς δεν υπάρχοuν διακρατικές συμφωνίες για τέτοιες εξορύξεις σε διεθνή ύδατα, ενώ μια τέτοια δραστηριότητα θεωρείται πως θα δημιουργήσει νέα μεγάλα  οικολογικά προβλήματα.

Η συζήτηση ολοκληρώνεται με το κατά πόσον ένας τόσο κρίσιμος τομέας, όπως είναι η διαχείριση και εμπορία Σπανίων Γαιών, θα αποτελεί την εποχή αυτή καθοριστικό παράγοντα των εμπορικών διαπραγματεύσεων για τους δασμούς μεταξύ των ΗΠΑ και των άλλων  χωρών ή και μεταξύ ΕΕ/Κίνας.